ارايه راهبردهاي كاهش آسيب‌پذيري كالبدي شهر كرمانشاه در اثر زلزله

زلزله يكي از مخرب‌ترين و غيرقابل پيش‌بيني‌ترين سوانح طبيعي است كه بسياري از كشورهاي جهان از جمله كشور ايران با توجه به شرايط خاص زمين‌ساختي در بيشتر مراكز جمعيتي و خود با آن روبه‌روست در بين نواحي لرزه‌خيز فلات ايران كمربند چين- گسل زاگرس كه شهر كرمانشاه نيز بر آن واقع گرديده به‌عنوان قسمتي از كمربند كوهزايي آلپ - هيماليا يكي از جوان‌ترين و فعال‌ترين زون‌هاي در معرض زمين‌لرزه‌هاي با مقياس بزرگ مي‌باشد. شهر كرمانشاه يكي از بزرگ‌ترين كلانشهر غرب كشور بوده و به لحاظ، جمعيتي، اقتصادي، اجتماعي و سياسي اهميت فراوان دارد، اما به دليل شرايط نامناسب كالبدي شهر در صورت وقوع زلزله دچار تلفات و خسارات جبران‌ناپذير گرديده و در شرايط بحراني قرار خواهد گرفت؛ بنابراين در جهت كاهش آثار زيان‌بار زلزله، ارتقا استانداردهاي شهرسازي و دستيابي به توسعه پايدار در اين شهر الزامي بوده و در همين راستا هدف اساسي اين تحقيق، ارائه مدل‌هاي كاهش آسيب‌پذيري ناشي از زلزله با استفاده از علوم جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري و به‌كارگيري مديريت بحران شهري، جهت ارائه راهبردها و برنامه‌هاي عملياتي به منظور كاهش آسيب‌پذيري شهر كرمانشاه در اثر زلزله مي‌باشد. نوع تحقيق كاربردي و روش آن توصيفي- تحليلي است. اطلاعات موردنياز براساس مشاهدات ميداني، پرسشنامه، مطالعات كتابخانه‌اي و اسنادي و بررسي داده‌ها، نقشه‌ها و تصاوير ماهواره‌اي جمع‌آوري گرديده. تجزيه‌وتحليل اطلاعات با استفاده از مدل تحليل سلسله‌مراتبي AHP و نرم‌افزار ‌‌Expert choice و در مرحله مربوط به ورود، ذخيره پردازش و تجزيه‌وتحليل داده‌ها از نرم‌افزار ARC GIS استفاده گرديده در اين پژوهش دو معيار اصلي پايداري فيزيكي شهر و كارايي امدادرساني شهر در زمان بحران و همچنين ۱۱ زيرمعيار مساحت زمين، سطح اشغال بنا، نوع مصالح، قدمت بنا، تعداد طبقات، نوع بافت، فاصله از مراكز خطرزا، تراكم جمعيت، فاصله از مراكز امدادي، دسترسي به فضاي باز و عرض معبر جهت تهيه مدل و ارائه راهبردها و برنامه‌هاي عملياتي به منظور كاهش آسيب‌پذيري ناشي از زلزله در چهار پهنه آسيب‌پذيري خيلي زياد، زياد، متوسط و كم مورد بررسي قرار گرفته و سپس امتيازدهي گرديده، مدل‌هاي به دست آمده از نتايج تحقيق بيانگر آن است كه از نظر معيار پايداري فيزيكي 31/69 درصد از ساختمان‌هاي شهر در پهنه آسيب‌پذيري خيلي زياد و زياد بوده و از نظر اين معيار منطقه ۳ شهري آسيب‌پذيرترين منطقه مي‌باشد. همچنين به لحاظ معيار كارايي امدادرساني در زمان بحران 13/65 درصد از ساختمان‌هاي شهر در پهنه آسيب‌پذيري خيلي زياد و زياد قرار دارند كه به لحاظ اين معيار، منطقه ۵ آسيب‌پذيرترين منطقه شهري است. از نظر آسيب‌پذيري كلي نيز 78/23 درصد از ساختمان‌هاي شهر در پهنه آسيب‌پذيري خيلي زياد و 097/34 درصد در پهنه آسيب‌پذيري زياد قرار دارند. از اين نظر مناطق 3، 7 و 4 به ترتيب آسيب‌پذيرترين مناطق شهر كرمانشاه مي‌باشند. در اكثر مطالعات مشابه انجام شده قبلي جهت بررسي ميزان آسيب‌پذيري نقشه‌هاي آسيب‌پذيري بر مبناي مساحت و يا تعداد ابنيه آسيب‌پذير در پهنه آسيب‌پذيري خيلي زياد مدنظر قرار گرفته كه اين امر نمي‌تواند معيار دقيقي جهت تعيين ميزان آسيب‌پذيري واقعي باشد. به همين منظور در اين مطالعه در جهت رفع اين نقص سعي گرديده اثرات درجات مختلف آسيب‌پذيري از جمله خيلي زياد، زياد، متوسط و كم نيز جهت هر يك از زيرمعيارها، معيارها لحاظ گردد. جهت تأمين اين منظور ابتدا با استفاده از نظر افراد صاحب صلاحيت و كارشناسان براي تعيين درجه اهميت اثر درجات آسيب‌پذيري در رده‌هاي خيلي زياد، زياد، متوسط و كم استفاده گرديده؛ و پس از اعمال وزن گزينه‌ها در ميزان آسيب‌پذيري، نقشه‌هاي پهنه‌بندي و جداول ميزان امتياز آسيب‌پذيري مناطق در هر يك از زيرمعيارها، معيارهاي اصلي و امتياز آسيب‌پذيري كلي شهر تعيين گرديده است. با توجه به اين جداول و نقشه‌ها در معيار پايداري فيزيكي اولويت اهميت توجه به ترتيب مربوط به مناطق 3، 7، 5، 2، 4، 1، 8 و 6 و در معيار كارايي امدادرساني در زمان بحران اهميت مناطق به ترتيب مناطق 5، 3، 7، 2، 1، 4، 6 و 8 مي‌باشند در آسيب‌پذيري كلي اولويت اهميت توجه به ترتيب مناطق 3، 7، 5، 4، 2، 1، 8 و ۶ مي‌باشند. با عنايت به نتايج به دست آمده نهايتاً ۶ سياست كلي و ۲۷ برنامه عملياتي جهت كاهش آسيب‌پذيري شهر كرمانشاه در اثر زلزله ارائه گرديده.