خليلِ شيرازي و مثنوي «انوشيروان و زن پارسا»

انوشيروانِ ساساني در حكايت‌هايي كه در متونِ نظم و نثر پارسي نقل شده است، غالباً سيمايي مثبت دارد و همواره به عنوانِ نمادي براي عدالت توصيف مي‌شود. بااين‌حال در يكي از مثنوي‌هاي به‌جاي مانده از قرونِ متأخّر، انوشيروان نه تنها عادل نبوده، بلكه پادشاهي هوسباز معرّفي شده است كه با زور و اجبار سعي دارد از زن پاكدامنِ شوهرداري كام بگيرد. در اين اثر زنِ پارسا با وجودِ اصرارهاي فراوانِ انوشيروان، به هيچ‌روي حاضر نيست به خلوتِ او درآيد؛ تا آن‌جا كه از سرِ ناچاري و به‌منظورِ دفعِ انوشيروان، چشمانِ خود را كنده و براي او مي‌فرستد و پس از اين واقعه است كه انوشيروان راهِ ندامت و توبه در پيش مي‌گيرد. اين منظومۀ كوتاه، اثرِ سراينده‌اي ناشناس به نامِ خليلِ شيرازي است كه كهن‌ترين نسخۀ خطّيِ آن، مربوط به نيمۀ قرنِ يازدهم، محفوظ در كتابخانۀ ملّي است. بعضي از پژوهشگران برآنند كه اين خليلِ شيرازي، همان خليلِ زرگرِ رشتي، شاعرِ دربارِ جمشيدخانِ اسحاقي در قرنِ دهم و صاحبِ جمشيدنامۀ مفقوده است. در اين مقاله با هدفِ گشودنِ گرۀ كوچكي از اين بحث، و افزودنِ چند كلمه‌ به تاريخِ ادبيِ قرنِ دهم و يازدهم، به مطالعۀ مثنوي ارزشمندِ انوشيروان و زنِ پارسا پرداخته‌ايم. نگارندگان ابتدا نسخه‌هاي به‌جاي مانده از اين اثر را بررسي خواهند كرد. سپس به بحثِ انتسابِ آن روي مي‌آورند و با شواهدي اثبات مي‌كنند كه اين اثر، از خليلِ زرگرِ رشتي نيست. در گام بعد، براي شناسايي و تمييز هرچه بهترسراينده اصلي اثر، دو تن از رجال شيراز با نام شيخ خليل شيرازي و صوفي خليل شيرازي را معرفي مي كنند در پايان نيز متن اين مثنوي خواندني را بر اساس نسخه كتابخانه ملي و با استفاده از ديگر نسخ موجود تصحيح و ارائه خواهند كرد.