متن شناسي بخشِ معاني نسخۀ خطي بدايع الصنايع

نسخه هاي خطي جزء ميراث‌هاي ماندگار و ارزشمند يك ملت محسوب مي‌شوند و احيا و شناساندن آنها به جامعۀ علمي و ادبي از اهميت بسياري برخوردار است. بدايع‌الصنايع به خامۀ فصيح دشت‌بياضي از آثار دست‌نوشتِ متقدم‌ بلاغي است كه در قرن نهم قمري تصنيف شده است. نويسندۀ اثر از دانشمندان برجستۀ عصر تيموري و صاحب آثار متعددي است. در پيشينۀ بلاغت فارسي، بدايع‌الصنايع كهن‌ترين مأخذي است كه در آن به علم معاني به مثابۀ يك دانشِ مستقل پرداخته شده است. اثر مذكور در ساختاري مدون و علمي به مقولات عروض، بديع، معاني، بيان و سرقات پرداخته است. بخش معاني اين كتاب (صحيفۀ نخست) در ده فصل به صنايع برجستۀ دانشِ معاني پرداخته است. در آغاز اين فصل نيز در باب بلاغت، فصاحت، معايير و اقسام آن‌ها و موارد مخلّ بلاغت بحث شده است. طبقه‌بندي دشت‌بياضي از محورهاي دانش معاني در بدايع‌الصنايع با آثار بعدي ناهمگوني‌هايي دارد. مصنف در هر يك از مقاصد ده‌گانۀ فن معاني، تعريف دقيقي از صنعت مورد بحث به دست داده و اقسام آن را با ذكر شواهد مثال فارسي و توضيحات كافي تحليل كرده است. از اثر حاضر سه نسخۀ خطي باقي‌ مانده است؛ كهن‌ترين نسخۀ اثر به تاريخ كتابت 964 ق و محفوظ در كتابخانۀ مجلس شوراي اسلامي در نوشتار فعلي از منظر نسخه‌شناسي و متن‌پژوهي مورد بررسي قرار گرفته است. نويسنده در نوشتار حاضر سعي كرده است كه ضمن شناساندن اثر، خطوط اصلي رويكرد دشت‌بياضي به دانش معاني را در بخش نخست اثر بررسي و تبيين نمايد.