بازخواني فتواي ميرزاي شيرازي در تحريم تنباكو؛ تأملي در تحليل كارايي دين و فتوا در بستر تغييرات اجتماعي

اديان برخلاف آنچه كه برخي ماده گرايان پنداشته اند، دربردارنده تأثيرات و كارامدي هاي مختلف هستند. يكي از نمونه هاي اين كارامدي در مكتب شيعه، فتواي فقهاي آن است. با مراجعه به تاريخ موارد متعددي از نفوذ فتوا و تأثيرات آن را مي توان ملاحظه كرد؛ در اين ميان فتواي تحريم تنباكو از جانب ميرزاي شيرازي امروزه بمثابه يك نماد براي تبلور قدرت فتواي فقهاي شيعه قلمداد مي شود. با بررسي اين فتوا مي توان به آثار و پيامدهاي گسترده اي كه يك فتوا مي تواند در اقشار مختلف جامعه براي زمان ها و حتي ملل مختلف ايجاد كند پي برد. فتواي كوتاه و قاطعي كه چون آيات آسماني در قلب ها نفوذ كرد و شكوه مندترين نهضت مردمي را پديد آورد كه تا آن زمان در تاريخ بي مانند بود و يك سده پس از آن به انقلاب اسلامي منتهي شد. روش تحقيق در اين نوشتار، تحليلي – توصيفي و جمع آوري داده ها نيز اسنادي است. يافته هاي پژوهشي: 1- فتواي فقها و از جمله ميرزاي شيرازي يكي از موارد تبلور قدرت دين است 2- دين، ضمن نفوذ در لايه ها و سطوح متنوع اجتماعي حتماً در زيست جهانِ مردم، بيشترين نقش را دارد و قدرتمند‌ترين شاكله حيات اعتقادي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي است. 3- نفوذ و مقبوليت فتوا در بين مردم، نشانه ي پيوند جامعه ودين و تبلور دين اجتماعي است.4- مقبوليت فتوا در اجتماع به مثابه حكم الهي، حكايت از تعبد جامعه در ابعاد احكام دينداري است.5- فتوا ضمن بيان حكم الهي، سبك زندگي و فرهنگ عامه را نيز متأثر مي سازد.6- هنجارهاي جامعه مي‌توانند متأثر از فتوا شكل بگيرند.