تحليل نگاره‌هاي سه حكايت عاشورا (وقايع تحريفي)در نسخه چاپ سنگي اسرارالشهاده (1268ق) موجود در كتابخانه ملي

در پي زنده نگه داشتن نهضت عاشورا، نقلها و گزارشهاي اين واقعه به صورت مقتلالحسين، روايتهاي متعددي از اين حادثه را بازگو كرده است. در اين ميان، روايتهاي تحريفي از واقعه عاشورا در برخي كتب به وفور مكتوب و تصويرآفريني شده است. مقاله حاضر نيز به مطالعه يكي از اين كتابها به نام اسرارلشهاده(ديوان سرباز)(1268ق) با طرح مسئله تحليل تصاوير و مضامين سه حكايت از وقايع تحريفي روز عاشورا ميپردازد. تحقيق با هدف بازشناسي نسخه مصور اسرارالشهاده موجود در كتابخانه ملي، واكاوي تصاوير و مفاهيم مذهبي در فرهنگ و باورهاي عاميانه مردم عصر قاجار شكل گرفته است.سوال: تصويرآفريني سه حكايت مورد نظر از كتاب اسرارالشهاده برگرفته از چه عواملي است و داراي چه ويژگيهاي تجسمي و مضموني است؟ نتايج حاصله از اين تحقيق كه به شيوه توصيفي تحليلي انجام شده است، نسخ بيشتري از كتاب اسرارالشهاده را در كتابخانه ملي شناسايي كرده است. سه حكايت تصويري اين كتاب با عنوانهاي زعفر جني، پادشاه هندوستان در كربلا و شير در كربلا از جمله روايتهاي عاميانهاي هستند كه در كتب مذهبي نفوذ پيدا كردند اما در مقاتل معتبر رايج، درج نشدهاند. عناصر تجسمي آنها در سه بخش كلي قرار ميگيرد. الف: عناصر ملهم از متن اسرارالشهاده و يا روايتهاي تحريفي، ب: عناصر بصري برگرفته از سنتهاي تصويري قاجار و ج: عناصر بصري ساخته ذهن هنرمند. هنرمند در پرداخت و بيان جزئيات اين تصاوير، از متن كتاب و حتي روايات ارجاع شده فراتر رفته و از بنمايه خيال خود بهره برده است تا بدين گونه، تأثير معنوي حكايت را بر مخاطب بيشتر كند.