تفسير ايدئاليستي از معرفت‌شناسي حكمت متعاليه بر پايه فاعليت ذهن

نگارندگان در اين مقاله معتقدند در فلسفه صدرا مرجعيت عالم خارج شأنيت معرفتي خود را در مقام بالعرض از دست مي‌دهد و صرفاً نقش تلنگري را ايفا مي‌كند تا عاقل، معقولي را كه از سنخ خويش است -يعني معقول بالذات- از روي عين خارجي انشا كند و از طريق آن، به عالم علم پيدا كند. ساحت معرفتي در اختيار معقول بالذات كه واقعيت علم است، قرار مي‌گيرد و عالم خارج با استفاده از تعيناتي كه عاقل در وعاي ذهن ايجاد مي‌كند، شناخته مي‌شود و حيث مطابقت عين و ذهن و حلول صورت و نقش‏بستن آن بر نفس زير سؤال مي‌رود. نگارندگان در اين مجال مي‏كوشند با كمك‏گرفتن از معرفت‏شناسي كانتي -كه در آن حيث ذهن در تكوين معرفت نقش محوري را به عهده دارد- تفسيري ايدئاليستي از انديشه ملاصدرا ارائه دهند. اگر عاقل در انديشه صدرا به لحاظ معرفتي مقدم بر عالم خارج قرار بگيرد و عالم خارج تنها از طريق تعينات عقل شناخته ‌شود، ديگر حالت تطابق مستقيم عين و ذهن و مرجعيت عين خارجي نسبت به نفس، منتفي خواهد شد. رويكرد صدرالمتألهين به عالم بُردار معرفتي سنتي جهان اسلام را زير و رو مي‌‌كند؛ چراكه بردار با صدرا از معقول به واقع حركت مي‌كند نه بر عكس. اصالت از آن عاقل است و عين تنها شأن معرفتي خود را از آن وام مي‌گيرد.