مناط عليّت در نظر ملاصدرا و حكماي پس از ملاصدرا

موضوع اين مقاله مناط عليت در نظر ملاصدرا و حكماي پس از ملاصدراست. مناط عليت ناظر به ملاك نيازمندي اشياء به علت است؛ يعني سرّ نياز و احتياج به علت از كجا ناشي مي‌شود. بطور كلي پنج نظر در اين خصوص وجود دارد: برخي ملاك نياز را به وجود مي‌برند كه اين گروه عمدتا ماترياليست‌ها هستند؛ برخي ملاك نياز را به حدوث بر مي‌گردانند كه اينها عمدتا متكلم هستند؛ فيلسوفان مشايي و اشراقي، ملاك احتياج را امكان ماهوي مي‌دانند؛ چهارمين نظر درباره مناط عليت، امكان فقري است كه اين نظر براساس اصالت وجود مطرح مي‌شود. حكماي صدرايي با نقد امكان ماهوي، ملاك احتياج معلول به علت را فقر و فاقت وجودي معلول مي‌دانند كه هم در حدوث و هم بقا همراه معلول است. در اين ميان وجود فقري ذات داراي فقر نيست كه فقر عارض بر او شود، بلكه فقر و نداري عين هويت و ذات اوست. اما درباره نظر پنجم بايد گفت كه برخي استدلال حكما در امكان فقري را كافي ندانسته و اين نظر را به چالش كشيده‌اند. براساس روايات وارده از برخي ائمه، به نظر مي‌رسد ملاك نياز معلول در وجود قائم به غير است. اين نظر علاوه بر داشتن امتيازات نظر امكان فقري، از اشكالات آن مبري است وبه درستي مناط عليت را تبيين مي‌كند.