تأثير عوامل گفتماني-كاربرد‌شناختي بر حذف مفعول در زبان فارسي

حذف مفعول، پديده‌اي كاهنده ظرفيت فعل است كه در خلال آن فعل دوظرفيتي تنها با موضوع فاعل خود در جمله نمايانده مي‌شود. برخلاف ديگر فرآيندهاي ظرفيت‌كاه، مفعول حذف‌شده در اين ساخت، عنصري تهي يا حركت داده شده نبوده و نمي‌توان رد آن را جاي ديگري در متن يافت. حذف موردنظر در پژوهش حاضر نيز آن نوع حذف مفعولي است كه برخلاف حذف‌ به‌ قرينه يا بافت‌محور، مرجع مفعول محذوف جايي در گفتمان آورده نشده و بافت تأثيري بر درك آن نداشته باشد. بااين‌حال، حذف موضوع خللي در انتقال پيام به مخاطب ايجاد نمي‌نمايد. از آن‌جا كه درك مفهومي كه در جمله نمود آشكار ندارد را مي‌توان به عوامل گفتماني-كاربردشناختي و دانش زباني طرفين گفت‌وگو مرتبط دانست، نگارندگان پژوهش حاضر كوشيده‌اند با بررسي نمونه‌هاي گوناگوني از ساخت حذف مفعول كه از منبع‌هاي گوناگوني همچون فيلم، رمان، روزنامه و محاوره‌هاي روزمره گردآوري شده‌است، روشن سازند كدام عوامل گفتماني-كاربردشناختي بر رخداد حذف مفعول تأثير دارند و دليل تأثيرگذاري آن‌ها چيست. به‌سبب نبود پيكرۀ مناسب و سيال‌بودن مبحث‌هاي گفتماني-كاربردشناختي، پژوهش حاضر آماري نبوده و به شيوه‌اي توصيفي-تحليلي به ارائۀ مهم‌ترين عواملي مي‌پردازد كه احتمال حذف مفعول را بالا مي‌برد. يافته‌ها نشان مي‌دهد برخي از اين عوامل به ويژگي‌هاي فعل، برخي به ويژگي‌هاي مفعول و برخي ديگر به ساختارهايي مربوطند كه وجود هريك را مي‌توان عاملي در ايجاد شرايطي درنظر گرفت كه در آن احتمال رخداد حذف مفعول بيشتر خواهد بود.