به كارگيري چارچوب مفهومي‌ «نظم دسترسي محدود» براي تفسير تحولات در دولت ساسانيان

تفسير تحولات دولت ساسانيان به‌ عنوان دولتي كه بسياري از رويه‌هايش مبنايي براي دولت‌هاي بعدي ايراني بوده است، مي‌تواند به تعميق شناخت تاريخ ايران كمك كند. تفاسير متنوع و گاه ناسازگاري براي تحولات مهم، ظهور اين دولت، اقدامات شاهان بزرگ، جنبش مزدكيان و سقوط آن ارائه شده است. فرض اين مقاله اين است كه استفاده از يك چارچوب نظري براي همۀ حوادث، تفسير جامع‌تر و يكپارچه‌تري را فراهم مي‌كند. چون واضعان چارچوب مفهومي «دولت طبيعي» آن را چارچوبي براي تفسير تاريخ مكتوب بشر دانسته‌اند، پرسش اصلي پژوهش حاضر اين است كه آيا چارچوب مفهومي ‌دولت طبيعي، قادر به ارائۀ تفسيري رضايت‌بخش از تحولات دولت ساساني است؟ بنابراين روش پژوهش تحليلي-توصيفي و كتابخانه‌اي است. در چارچوب مفهومي دولت طبيعي، دولت ائتلافي از نخبگاني است كه كنترلشان را بر فعاليت‌هاي سياسي، نظامي، اقتصادي، ديني و اداري جامعه طوري اعمال مي‌كنند كه بيشترين رانت برايشان فراهم شود؛ بنابراين تحولات در دولت همان تغييرات در اعضاي ائتلاف يا اهميت آنها در اثر تغيير در منابع رانت، قدرت اعضا و شرايط محيطي است. در اين مقاله قابليت رضايت‌بخش اين چارچوب براي تفسير تحولات و حوادث مهم در دولت ساساني، با توجه به نقش اعضاي ائتلاف در توليد رانت و اعمال خشونت، در يك دوره‌بندي پنج‌گانه و توضيح ويژگي‌هاي هر دوره نشان داده مي‌شود.