تبارشناسي هم ‎‍ريخت‎‍ شدن فضاهاي آموزشي نوين در ايران عصر قاجاري

رهيافت ‎‍هاي نوين راجع به نسبت قدرت با معماري، به بازانديشي دربارۀ چگونگي برساخته‎‍ شدن فضاها و ساز و كارهاي جاريِ قدرت در آنها انجاميده است. در تاريخ ايرانِ دورۀ قاجار، شكل‎‍ گيري‎‍ نظام آموزش نوين هم‎‍گام با ايجاد و تأسيس فضاها و مكان‎‍ هاي خاص آموزش بود و در نوع خود، گسستي از آن گذشتۀ تاريخي‌اش محسوب مي‌شد كه در آن همواره از فضاهاي بسيار متنوع و ناهم‎‍ريخت براي آموزش استفاده مي‎‍شد؛ از اين‎‍ رو هدف و مسئلۀ مقالۀ حاضر، تجزيه و تحليل تبارشناسانۀ ريخت‎‍شناسي فضاي نوين آموزشي و مناسبات قدرتي است كه ازطريق معماري، سامان‎‍دهي و چيدمان عناصر آموزش، كاركرد خاصي به اين فضاهاي نوين بخشيده‎‍ بود. به اين منظور و با الهام از تبارشناسي فوكويي در پي واكاوي زمينه‎‍ها و دامنۀ هم‎‍ريخت‎‍شدن اين مدارس، گزارش‎‍هاي مورخانه و اسناد آرشيوي تجزيه و تحليل و در پايان نتيجه‎‍ گرفته ‎‍شد كه فهم جديد از انتظام و انضباط امور و هم‎‍ساني عناصر كه پيش‎‍تر در خواستِ ارتش متحدالشكل و دولت مقتدر نمود يافته ‎‍بود، خواسته‎‍ يا ناخواسته به مهم‌ترين شاخصۀ فضاهاي آموزشي نويني تبديل شد كه در حال شكل‎‍گيري بود. به اين ترتيب تكنولوژي قدرت انضباطي با حصار‎‍بندي، شبكه‎‍بندي و كاركردي‎‍كردن فضاها و بهره‎‍بردن از رديف، تلاش كرد تا ازطريق معماري، چيدمان ذهن و بدنِ سوژه‎‍هاي نظام آموزشي را به‌صورت همسان تحت نظارت ‎‍و ‎‍مراقبت قرار دهد و آنان را براي نظم نويني آماده‎‍ كند كه در حال شكل‎‍گيري بود. بعدها سوژه‎‍ها با ايفاي نقش به ابزاري براي پيشبرد برنامه‎‍ها و اهدافي تبديل شدند كه تا چند نسل پيش‎‍تر، براي دولت‎‍مردان و جامعه تصورشدني نبود.