ايالات گنجه و قراباغ براساس نسخ خطي دفترهاي تحرير عثماني

كمبود منابع در حوزۀ تاريخ اجتماعي ايران و به‌ ويژه قفقاز، آگاهي تاريخي ما را محدود كرده است. در اين ميان، با توجه به جايگاه برجسته‌اي كه اسناد در بين منابع مكتوب دارند، تكيه‌گاه مناسبي براي پژوهش‌هاي تاريخي محسوب مي‌شوند و تكميل يافته‌هاي تاريخي مورخان، ارزش تحقيقي و استنادي را به آنها مي‌بخشد. قفقاز از دورۀ باستان تاكنون، به‌علت موقعيت راهبردي، مورد توجه حكومت‌هاي ايران و حتي فرامنطقهاي قرار گرفته است. ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي متنوع تجاري منطقۀ قفقاز، بستر مناسبي را براي رونق اقتصادي اين ناحيه مهيا كرده است. در پژوهش حاضر سعي بر آن است تا پس از معرفي اجمالي نسخ خطي دفاتر تحرير عثماني در دو مقطع «1001 تا 1003 ق و 1142 تا 1143.ق/ 1595 – 1593 م و 1733 - 1732 م»، بر‌اساس نسخ خطي منحصربه‌فرد «لواي گنجه»، اوضاع اجتماعي و اقتصادي ايالت گنجه و قراباغ بررسي شود. مقاله به‌صورت توصيفي - تحليلي سازمان يافته است، بر‌اساس دستاوردهاي پژوهش، نوع تقسيم ايالات به نواحي مختلف جمعيت‌شناسي، ميزان و انواع ماليات‌ها، توليدات كشاورزي، تركيب قومي، انواع فعاليت‌هاي اقتصادي، ميزان درآمد مالياتي و سير تحولات سياسي منطقه، در مقاطع مختلف مشخص و تا حد امكان علل اقتصادي و اجتماعي مهاجرت‌ها و تغييرات اجتماعي تشريح شده است.