بررسي وقف در طريقت صفوي از ايلخانان تا برآمدن صفويان بر اساس صريح‌ الملك عبدي بيگ شيرازي

عمل به سنت وقف، از دورۀ ايلخانان گسترش چشمگيري يافت. يكي از نهادهايي كه در دوران مزبور، به اقتضاي عصر و نسل مورد توجه حاكمان و مردم عادي قرار گرفت و از موقوفات فراواني بهره‎‍مند شد، نهاد تصوف به‌ويژه طريقت شريعت‌محور صفوي بود كه به‌سبب نفوذ و محبوبيت شيوخ، اقشار مختلف جامعه با نيات متفاوت، موقوفات متنوعي را تقديم آن مي‎‍‌كردند. اين موقوفات تأثيرات مهمي در تثبيت و توسعۀ همه‌جانبۀ طريقت و نيز كاركردهاي اجتماعي، اقتصادي ويژه‌اي داشته است. سؤال اساسي مقالۀ حاضر، بررسي ابعاد وقف در طريقت صفوي از ايلخانان تا برآمدن صفويه است كه با شيوۀ مطالعۀ اسنادي نسخۀ خطي منحصر به فرد صريح‌الملك عبدي بيگ شيرازي (م977ق)، اطلاعات واقفان، موقوفات و درآمدها استخراج شده است. بررسي‎‍ها نشان مي‎‍دهد هم‌زمان با گسترش نفوذ معنوي طريقت، شبكۀ اقتصادي منسجم و گسترده‎‍اي نيز براي جذب كمك‎‍هاي مالي، برنامه‎‍ريزي شد تا اين حجم از درآمدها كه بيشتر از‌طريق وقف كسب مي‌شد، در جهت ارتقاي توان اقتصادي طريقت، سامان‌دهي شود. همچنين مشايخ صفوي با تثبيت و توسعۀ موقوفات و ارائۀ خدمات اجتماعي، ضمن تحكيم جايگاه مردمي با نفوذ به عرصۀ سياسي، با توسعۀ خدمات موقوفات، تلاش مضاعفي را براي كسب قدرت به عمل آوردند. نگارنده در مقالۀ حاضر با تكيه بر روش توصيفي‌ تحليلي، موضوع را بررسي كرده است.