بررسي نقش حس و عقل در تصورات و تصديقات از ديدگاه ابن سينا و علامه طباطبايي

مسئلۀ نقش حس و عقل در تصورات و تصديقات از مؤثرترين مسائل در ارزش‌گذاري معرفتي گزاره‌هاي علمي است كه مكاتب فلسفي متعدد، مطرح و ابن‌سينا و علامه طباطبايي نيز بدان توجه نموده‌اند. سؤال اساسي اين است كه نقش حس و عقل در پيدايش تصورات و تصديقات چيست؟ نوشتار حاضر به بررسي اين مسئله در آراي دو فيلسوف مورد بحث با روش تحليلي و عقلي مي‌پردازد. ابن‌سينا و علامه طباطبايي معتقدند در تصورات، شروع ادراكات با حس است. آنها حس را مدرك جزئيات و عقل را مدرك كليات و حس را اعم از حس ظاهر و حس باطن مي‌دانند. البته علامه به علم حضوري تأكيد بيشتري دارد. همچنين هر دو معتقدند عقل با استفاده از مفاهيم حاصل از حس، مفاهيم كلي را مي‌سازد. سپس از آنها بديهيات اوليه را ايجاد مي‌كند كه اين بديهيات اوليه مقدم بر تصديقات ديگرند. پس در تصديقات هر دو به وجود تصديقاتي عقلي مقدم بر تصديقات و گزاره‌هاي حسي كه ملاك اعتبار محسوسات يا گزاره‌هاي حسي و گزاره‌هاي وابسته آنهاست، معتقدند. آنها حس را زمينه‌ساز تصور موضوع و محمول اين قضايا و عقل را سازندۀ حكم مي‌دانند و با ارجاع علوم به بديهيات اوليه، اعتبار آنها را توجيه و مبناي محكمي براي معارف بشر فراهم مي‌كنند. بدين طريق است كه اتكاي انحصارگرايانۀ تمام علوم بشر به حس و تجربۀ حسي را باطل مي‌كنند.