بررسي فاكتورهاي شيميايي، اندوخته كربن آلي خاك و شاخص‌هاي تنوع زيستي گياهي براي دو گونه تاغ و گز در استان قم

سابقه و هدف: گونه‌هاي درختي مي‌توانند به‌دليل تحمل شرايط سخت محيطي، تغييراتي را در ويژگي‌هاي خاك و ذخيره كربن آلي ايجاد كنند. بنابراين، با شناخت گونه‌هايي كه قابليت بيشتري براي ذخيره كربن دارند مي‌توان اصلاح و احياي جنگل‌هاي شهري را نيز از منظر شاخص ذخيره كربن آلي خاك (ترسيب كربن) بررسي كرد. درختچه‌هاي تاغ و گز ازجمله گونه‌هاي هالوفيت مهم ناحيه رويشي ايران- توراني هستند. در اين مناطق، نقش اين درختچه‌ها در ذخيره كربن و افزايش تنوع زيستي گياهي داراي اهميت است. پژوهش پيش‌رو در نظر دارد، توان ذخيره كربن خاك و شاخص‌هاي تنوع زيستي گياهي را در رويشگاه‌هاي اين دو گونه در استان قم بررسي كند.مواد و روش‌ها: رويشگاه طبيعي گز (Tamarix hispida) واقع در دشت مسيله استان قم و رويشگاه دست‌كاشت تاغ (Haloxylon ammodendron) در سال 1362، واقع در منطقه حسين‌آباد ميش‌مست در دشت قم با آب‌و‌هوايي خشك قرار دارد. نمونه‌برداري از خاك در سطح يك هكتار به شكل تصادفي با تعداد 30 نمونه خاك از جهت شرقي زير تاج‌پوشش و خارج از تاج‌پوشش، به كمك سيلندر از عمق 0-15 سانتي‌متري خاك در هر دو رويشگاه تاغ و گز به‌طور مجزا انجام شد. به‌منظور محاسبه ذخيره كربن آلي خاك و به‌دست آوردن جرم مخصوص ظاهري و كربن آلي و برخي فاكتورهاي فيزيكي و شيميايي خاك، نمونه‌برداري انجام گرديد. براي مطالعه پوشش گياهي در هر رويشگاه، از پلات 400 مترمربعي با روش پياده‌سازي پلات به‌صورت چهار قطعه 10 در 10 متر به‌منظور پراكنش بهتر در سطح يك هكتار و براي مطالعه پوشش گياهي كف از 20 ميكروپلات يك مترمربعي (پنج ميكروپلات در هر پلات اصلي) استفاده شد. براي محاسبه شاخص‌هاي تنوع زيستي گياهي، مقادير تنوع گونه‌اي در هر قطعه‌نمونه با استفاده از شاخص‌هاي سيمپسون، شانون- وينر و غناي گونه‌اي با استفاده از شاخص‌هاي مارگالف، منهينيك و يكنواختي با شاخص‌هاي پيلو و شلدون براي هر ميكروپلات محاسبه شد. براي محاسبه همبستگي بين فاكتورهاي ذخيره كربن و كربن خاك با برخي فاكتورهاي فيزيكي و شيميايي از آزمون اسپيرمن استفاده شد.نتايج و يافته‏ها: ميانگين همه فاكتورهاي اندازه‌گيري‌شده در خاك براي گونه گز بالاتر بود. اثر گونه و موقعيت نمونه‌برداري و اثر متقابل گونه در موقعيت نمونه‌برداري بر مقدار فاكتورهاي اسيديته، درصد كربن آلي، پتاسيم و ترسيب كربن (ذخيره كربن آلي) خاك در سطح پنج درصد تفاوت معني‌دار داشت. همچنين، براساس نتايج به‌دست‌آمده از مقايسه ميانگين تيمارها مشخص شد كه بيشترين ميزان ذخيره كربن خاك در تيمار زير تاج درختچه گز با ميزان 191.13 تن در هكتار است. نتايج نشان داد، ميزان ذخيره كربن خـاك بين دو گونه تاغ و گز، داراي اختلاف معني‌دار بوده و در خاك گز بالاتر است. ويژگي‌هاي خاك مانند مقدار ذخيره كربن، %OC،pH  و K در زيرتاج پوشش گز بالاتر از منطقه شاهد (خارج از تاج پوشش) است. همبستگي بين ويژگي ذخيره كربن و ساير فاكتورها نشان داد كه فاكتورهاي OC،pH  و EC مي‌توانند به‌عنوان مهمترين عوامل تأثيرگذار براي برآورد ذخيره كربن خاك استفاده شوند. شاخص‌هاي تنوع زيستي گياهي شامل تنوع گونه‌اي، غناي گونه‌اي و يكنواختي براي هر ميكروپلات، فقط در تاغزار محاسبه شد، زيرا رويشگاه گز به دليل تنش شديد خشكي، فاقد پوشش كف و زادآوري بود. شاخص‌هاي منهينيك و مارگالف با ميزان 1.39 و 1.68 به‌ترتيب ميانگين غناي گونه‌اي رويشگاه تاغ را به خود اختصاص داده‌اند.نتيجه‌گيري: با توجه به تأثير مثبت درختچه گز بر عناصر مغذي و افزايش ماده آلي و ذخيره كربن خاك كه در طولاني‌مدت موجب بهبود ساختمان خاك مي‌شود، همين‌طور توانايي سازگاري و مقاومت مطلوب با شرايط آب‌و‌هوايي خشك و شكننده منطقه مسيله، حفظ و احياي اين گونه بومي باارزش بسيار حياتي است و گونه‌اي مناسب براي جنگل‌كاري در مناطقي با چنين مشخصاتي است. همچنين، با توجه به تأثير مثبت گونه تاغ در افزايش شاخص‌هاي تنوع زيستي رويشگاه كه در طولاني‌مدت سبب حفاظت و بهبود ساختمان خاك مي‌شوند، موضوع حفظ و احياي اين گياهان با‌ارزش براي منطقه و استان قم ضروريست.