پايش آفات و بيماري‌هاي جنگل‌ها و مراتع حوزه ايراني- توراني در استان كرمان

سابقه و هدف: بي‌توجهي به حفاظت از منابع آب و خاك و پوشش گياهي موجب تخريب اين منابع شده است. از عوامل مؤثر در اين تخريب مي‌توان به تبديل كاربري اراضي بدون نگرش جامع، قطع جنگل‌ها، از بين بردن مراتع، خشك‌سالي و خسارت آفات و بيماري‌ها اشاره كرد. آفات و بيماري‌هاي گياهي از عوامل مهم تخريب در جنگل‌ها و مراتع كشور هستند. براي پيش‌آگاهي و مديريت طغيان آفات و بيماري‌هاي گياهي، نياز به پايش و برنامه مديريت جامع آفات و بيماري‌هاي گياهيست. استان كرمان به‌عنوان پهناورترين استان كشور، جزو ناحيه رويشي ايراني- توراني است و از كل 181737 كيلومتر‌مربع مساحت اين استان، حدود 5 درصد اراضي كشاورزي، 45 درصد مرتع، 13 درصد جنگل و 37 درصد را بيابان تشكيل مي‌دهد.مواد و روش‌ها: براي ارزيابي و پايش وضعيت مهمترين آفات و بيمارگرهاي گياهان اصلي و با توجه به تنوع شرايط محيطي و مساحت جنگل‌ها و مراتع طبيعي در استان كرمان، نمونه‌برداري‌ طي سال‌هاي 1397 تا 1400 در اين استان انجام شد. طرح پايش در ايستگاه‌هاي ده‌نو، باب‌زنگي، كوه‌پنج و گلوچار و مناطق يزدان‌آباد و راويز به‌عنوان دو رويشگاه درختان بادام كوهي اجرا شد. مهمترين جوامع جنگلي (درختان- درختچه‌ها) و مرتعي در مناطق يادشده شامل ارسM.Bieb.  Juniperus excelsa، بادام كوهي (الوك) Amygdalus scoparia Spach.، بادام كوهي (ارچن) Spach. Amygdalus elaeagnifolia، درمنه Boiss. Artemisia aucheri، درمنه  Artemisia siberi Besser و استيپاStipa arabica Trin.  و قيچ Zygophyllum atriplicoides Fisch. C. A. Mey است. نمونه‌برداري‌ها در قطعات مورد‌ نظر به‌صورت دوره‌اي از آفات و بيمارگرها در گياهان مهم انجام شد. در نمونه‌برداري‌ها نوع و ميزان آلودگي به آفات و بيمارگرها ثبت شد. با توجه به تنك بودن جنگل‌هاي بادام كوهي در مناطق مورد‌ بررسي در استان كرمان، از روش نمونه‌برداري خطي و به‌صورت خطوط ممتد استفاده شد. داده‌برداري از عرصه‌هاي مرتعي طي بازديدهاي صحرايي از تيپ‌هاي گياهي معرف انجام ‎شد. نمونه‌گيري در اين محدوده به روش تصادفي سيستماتيك بود.نتايج و يافته‌ها: بر‌اساس بررسي‌هاي انجام‌شده در ايستگاه ده‌نو بردسير به‌عنوان رويشگاه قيچ Z .atriplicoides پروانه بذرخوار قيچ از راسته Lepidoptera، در ايستگاه‌هاي ده‌نو بردسير و كوه‌پنج بردسير به‌عنوان رويشگاه استيپاS. arabica  سياهك استپي ريش‌دار Tranzscheliella iranica S. و ايستگاه‌هاي ده‌نو بردسير و كوه‌پنج بردسير به‌عنوان رويشگاه درمنه A. aucheri و درمنهA. siberi   مگس گالزاي درمنه از خانواده Cecidomyiidae با حدود 4 درصد آلودگي جداسازي و شناسايي شد. همچنين، از منطقه يزدان‌آباد زرند به‌عنوان رويشگاه بادام كوهي (الوك) A. scoparia,  سوسك چوب‌خوار L. capnodis tenebrionis با حدود 30 درصد آلودگي و از منطقه راويز رفسنجان به‌عنوان رويشگاه درختان بادام كوهي (ارچن) A. elaeagnifolia دارواش Boiss. Buhse Loranthus grewinkii با حدود 60 درصد آلودگي رديابي شد. روند تغييرات جمعيت آفات پروانه بذرخوار قيچ، مگس گالزاي درمنه و سوسك چوب‌خوار در بادام كوهي و بيمارگر سياهك استپي ريش‌دار در سال‌هاي پايش عوامل خسارت‌زا در مناطق مورد ‌بررسي تقريباً ثابت بوده است و نوسان خاصي در جمعيت اين عوامل مشاهده نشد. اما جمعيت دارواش به‌عنوان گياه نيمه‌انگلي مستقر روي درختان ارچن در سال 1399 در منطقه مورد‌ بررسي كاهش داشته و دوباره در سال 1400 به ميزان سال‌هاي قبل بازگشته است. علت كاهش جمعيت L. grewinkii در سال 1399، انجام هرس گياه دارواش بود كه به‌علت انجام غير‌اصولي هرس، اين گياه نيمه‌انگلي از محل آلودگي قبلي دوباره رشد كرده و در سال بعد به سطح جمعيت قبلي رسيده است.نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج حاصل، آفات پروانه بذرخوار قيچ، مگس گالزاي درمنه و بيمارگر سياهك استپي ريش‌دار داراي جمعيت پاييني بوده و براساس نوسانهاي جمعيت آنها در سال‌هاي مورد ‌بررسي، در محيط طبيعي خود با گياهان ميزبان در حال تعادل هستند و حالت طغياني ندارند. براساس نتايج حاصل، جمعيت C. tenebrionis و L. grewinkii در گياهان ميزبان زياد بوده و موجب خسارت شديد و كاهش رشد و زادآوري ميزبان شده است. استمرار رديابي آفات و بيماري‌ها در مناطق مختلف براي پايش عوامل موجود و بروز عوامل نوظهور ضروري است تا از ورود و گسترش آنها پيشگيري به عمل آيد.