رهيافتي به آموزه‌هاي مفهوم شهر اسلامي براي شهرسازي امروز

بيان ‌مسئله: گرچه در يك قرن اخير، مقوله شهر اسلامي مورد توجه پژوهشگران بوده است؛ همچنان شاهد وجود سؤالات و ابهامات بسياري در اين زمينه هستيم. با توجه به فقر نظريه‌پردازي علمي در جوامع اسلامي از سويي و ظرفيت نظري جهان‌بيني اسلامي از سويي ديگر، نيازمند شناسايي ماهيت شهر اسلامي جهت كاربست آن در شهرسازي با قابليت پاسخگويي به نيازها و معضلات شهرسازي روز دنيا هستيم.هدف: هدف اين پژوهش، بررسي چيستي شهر اسلامي و ضرورت‌هاي شهرسازانه مبتني بر آن، تحليل رويكردهاي حاكم بر مطالعات موجود و ارائه مفهومي كل‌نگر براي آن است.روش: اين پژوهش به لحاظ هدف، از نوع بنيادي و به لحاظ روش انجام، از نوع توصيفي تحليلي است. در گردآوري داده‌ها در اين پژوهش كيفي، از اسناد و منابع كتابخانه‌اي بهره گرفته و در تجزيه‌ و تحليل يافته‌ها نيز از روش‌هاي تحليل محتوا و فراتحليل استفاده‌ شده است.يافته‌ها: مطالعات صورت گرفته در حوزه شهر اسلامي را مي‌توان در چهار مقوله اصلي دسته‌بندي كرد: كالبد شهر اسلامي، ماهيت اجتماعي شهر اسلامي، حاكميت و مديريت شهر اسلامي و فلسفه صدرايي و بعد عدالت شهر اسلامي. مفاهيم ثانويه بعد كالبدي شامل مسجدمحوري، درون‌گرايي، محله‌محوري و طبيعت‌گرايي، مفاهيم ثانويه بعد ماهيت اجتماعي شامل امنيت اجتماعي، اخلاق شهروندي، نظارت اجتماعي، مشاركت اجتماعي، عدالت اجتماعي، تكاليف اجتماعي، تعاملات مستحكم اجتماعي و همسايگي، مفاهيم ثانويه بعد حاكميت و مديريتي شامل حاكميت الهي،  مديريت اسلامي و رونق اقتصادي و مفاهيم ثانويه بعد فلسفه اسلامي ملاصدرا و عدالت اجتماعي شامل سياست ها و رهبري آرمان‌شهر، مشاركت شهروندان، عدالت در آرمان‌شهر و رشد و توسعه فرآيندي است.نتيجه گيري: مطابق نتايج فراتحليل، مقوله‌هاي مذكور، نمي‌توانند به ‌تنهايي ماهيت شهر اسلامي را به‌ گونه‌اي قابل تسري به ازمنه و امكنه گوناگون تبيين نمايند. ماهيت شهر اسلامي مطلق نبوده بلكه نسبي و بر پايه عدالت است و شهرها مي‌توانند در طي درجات كمال خود به سمت اسلامي‌تر شدن حركت نمايند.