تحليلي بر كاركردهاي سياسي–نظامي تفريحات عصر سلجوقي

سلاطين سلجوقي به فراخور روحيۀ اشرافي‌گري معمول زمانه و نياز فطري انسان به تفريح، از سرگرمي‌هاي متنوعي همچون شكار، چوگان و شطرنج براي گذراندن اوقات فراغت خويش استفاده مي‌كردند. اين تفريحات صرفاً داراي ماهيت نشاط‌بخشي نبودند، بلكه برخي از آن‌ها متأثر از ساختار سياسي پيچيده و بحران‌آفرين عصر سلجوقي كه داراي مشخصه‌هايي مانند چندگانگي و پراكندگي مراكز قدرت، رقابت‌هاي زنجيروار مدعيان سلطنت و كشمكش‌هاي نظاميان و ديوانيان بود، داراي ماهيت سياسي–نظامي نيز بودند. پژوهش حاضر تلاش دارد با بهره‌گيري از منابع كتابخانه‌اي، كاركردهاي سياسي–نظامي تفريحات مرسوم عصر سلجوقي را به روش توصيفي–تحليلي مورد بررسي قرار دهد. يافته‌ها بيانگر اين است كه اكثر گونه‌هاي تفريحي دورۀ سلجوقي داراي كاركردهاي متنوع سياسي–نظامي بوده‌اند. اين كاركردها باتوجه به پيامدهايي كه به همراه داشتند، از دو جهت مثبت و منفي قابل بررسي هستند. كاركردهاي مثبت شامل افزايش توان رزمي سپاه، مشروعيت‌بخشي به سلاطين، حفظ و ارتقاي جايگاه كارگزاران حكومتي، تبرئۀ مغضوبان و نقش‌آفريني در بهبود مناسبات نهاد سلطنت با زيردستان خويش بودند. نقش‌آفريني در زمينه عزل و نصب سلاطين و حاكمان محلي و بركناري يا قتل كارگزاران حكومتي نيز دو كاركرد سياسي منفي اين تفريحات محسوب مي‌شدند.