تحليل بينامتني بر تأثيرپذيري‌هاي حافظ از نظامي

طبق نظريۀ بينامتنيت، هيچ متني بسته و خودمحور نيست. همۀ آثار ادبي از متون پيش از خود تأثير پذيرفته‌اند. در ادب فارسي نيز نمودهاي اين تأثير و تأثر به چشم مي‌خورد. حافظ همواره به آثار پيشينيان توجه داشته و از آن‌ها بهره برده است. غزل‌هاي نظامي از سرچشمه‌ها و منابع الهام حافظ بوده است. در اين پژوهش، با بهره‌گيري از نظريۀ بينامتنيت و با روش تحليلي- تطبيقي، در دو حوزۀ ارتباط برون‌متني و درون‌متني، تأثيرپذيري حافظ از غزل‌هاي نظامي بررسي شده است. برآيندِ پژوهش، نشان‌دهندۀ اشتراكات سطحي و گاه عميقي است كه ميان اين دو شاعر وجود دارد. حافظ با وجود آنكه خود در غزل‌سرايي انقلابي نو بر پا كرد؛ اما در جاي‌جاي ديوانش، مي‌توان نشانه‌ها و نمودهايي از همساني‌هاي فكري و زباني با غزل‌هاي نظامي را به‌خوبي ملاحظه نمود. حافظ از نظر برون‌متني (روساخت)، در زمينۀ ضرباهنگ، وزن، قافيه، رديف، واژگان، تركيبات و ساير عناصر موسيقايي از غزليات نظامي تأثير پذيرفته است. در حوزۀ درون‌متني(زيرساخت) نيز ميان اين دو شاعر پيوند آشكاري وجود دارد؛ تلميحات، توصيفات، تصاوير، تشبيهات و تعابير مشابهي ميان غزل‌هاي اين دو شاعر ديده مي‌شود. وجود اين ارتباطات، نشان از تأثيرپذيري و بهره‌گيري حافظ از غزليات نظامي دارد. اين بهره‌گيري نه از نوع تقليد، تكرار يا سرقت ادبي، بلكه با هدف آفرينش اشعار ظريف‌تري صورت گرفته است. اين ارتباط‌ها به سبب تأثير سنت‌هاي ادبي غزل‌سرايي بوده است كه در ميان اين شاعران رواج داشته و حتي محيط زندگي و فرهنگ حاكم بر زادگاه آنان بي‌تأثير نبوده است.