جغرافياي اجتماعي-فرهنگي ديلمان و تأثير آن در تداوم انديشه ايران‌شهري دردوره اسلامي(از ورود اسلام به ايران تا پايان آل‌بويه)

با فروپاشي شاهنشاهي ساساني، بسياري از عناصر و مباني انديشه‌اي ايرانيان در تقابل با نظام فكري اعراب مسلمان در معرض خطر نابودي قرار گرفت. تنها در نقاط معدودي، آن‌هم به لطف ويژگي‌هاي جغرافيايي و فرهنگي امكان تداوم اين انديشه‌ها ميسر شد. نواحلي ساحلي جنوبي درياي مازندران و ازجمله ديلم به مدد اين شرايط خاص قادر بود براي مدت‌ها در برابر نفوذ اعراب ايستادگي كند و زمينه را براي حفظ پيوندهاي فرهنگي با گذشته باستاني فراهم آورد. اين پژوهش برآن است تا با روش توصيفي- تحليلي، شرايط كلي حاكم بر جامعه ديلمي و نيز رويكرد سياسي ديلميان حكومت‌گر را براي بازيابي نظام فكري ايراني توضيح دهد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه سرزمين ديلم به دليل برخورداري از شرايط فرهنگي اجتماعي خاص خود يكي از مطلوب‌ترين نواحي براي بقاي انديشه ايران‌شهري بوده و به پشتوانه اين ويژگي هاي منحصر به فرد ديلميان بيشترين سعي را در احياي نظام‌هاي فكري ايران باستان‌داشته‌اند. استمرارگفتمان مبتني بر هويت ايراني و غير عربي در ميان صنوف اجتماعي مهم سرزمين مذكور در نهايت اين امكان را به نخبگان نظامي و فرمانروايان محلي داد تا در جهت مقابله با دستگاه خلافت عباسي اقدام كنند و با تسلط بر ساختار قدرت سياسي، موفق به پي‌ريزي نهاد «شاهي» با همه بايسته‌هاي آن در عصر آل‌بويه شوند. عضدالدوله كه خاستگاه ديلمي داشت با اقداماتي كه انجام داد بيش از ديگر اسلاف خود در جهت احياي مجدد گفتمان ايران‌شهري و ميراث ايراني پيش از اسلام گام برداشت.