عقلانيت مدني از ديدگاه قرآن كريم

امور اجتماعي و مدني در تعاليم اسلامي، به ويژه در قرآن كريم از اهميت فوق العاده اي برخوردار است. اصولاً در اسلام، سعادت فردي در گرو ساماندهي و ارتقاء اجتماعي است. در اين جهت، عمده آيات قرآن به درجات گوناگون به هدايت هاي اساسي در امور اجتماعي اختصاص يافته است. با توجه به تلقي عامي كه در اين مقاله از عقلانيت اسلامي ارائه شده است، مي توان با يك رويكرد كلان، آيات كليدي‌تر قرآن در عرصه اجتماعي و مدني را به مثابه زيرساخت و طبقات زيرين ساختمان عقلانيت مدنيِ قرآن توصيف كرد. در اين مقاله، ضمن روشن سازي مفاهيم اصلي، با روش ميان رشته‌اي ( انديشه سياسي-تفسير ) يك تصوير نسبتاً جامع از عقلانيت مدني قرآن ترسيم شده است. هدف اصلي از ترسيم چنين تصويري، شناخت تمايزات عقلانيت مدني قرآن با ساير عقلانيت ها اعم از ديني و غير ديني است. علاوه بر اين، ترسيم عقلانيت مدني قرآن مي‌تواند در انواع پژوهش‌هايي كه در زمينه انديشه سياسي از منظر قرآن  و تمدن نوين اسلامي انجام مي شود، نقش چارچوب را داشته باشد.  براساس يافته‌هاي پژوهش، اصول عقلانيت مدني در قرآن شامل اصول نظري و اصول عملي مي‌شود. اصول نظري عبارتند از: خردورزي فطري، توحيد، معنا و هدفداري عالم، اختيار انسان، بدن و روح، نبوت و هدايت تشريعي، جامعيت، كمال و هماهنگي آموزه‌هاي دين، دنيا و آخرت، دين و سياست، امامت. اصول عملي نيز شامل: نفي سبيل، جهاد، عقل ابزاري و علم، حكمراني شايسته‌سالار و علمي، آزادي و مشاركت، نظم اجتماعي، تعاون و همكاري، عدالت اجتماعي، امربه معروف و نهي از منكر، تربيت اجتماعي مي‌شود.