ارزيابي كارايي زيست ‌محيطي استان‌هاي كشور با رويكرد تحليل پوششي داده‌هاي پنجره‌اي فازي (FWDEA) با حضور خروجي نامطلوب

مقدمه: در سه دهه اخير، با افزايش نگراني‌ها در مورد پيامدهاي جبران‌ناپذير تخريب محيط‌زيست، چالش‌هاي زيست‌محيطي به دغدغه‌اي جهاني تبديل شده‌ است؛ بنابراين، حل معضلات زيست‌محيطي به طور فزاينده‌اي در دستوركار سياست گذاران قرار گرفته است. امروزه، همه كشورها در تلاش‌اند تا با تدوين سياست‌هاي كارآمد، به تعادل بين حفاظت از محيط‌زيست و ثبات اجتماعي اقتصادي دست يابند.هدف: هدف پژوهش حاضر، بررسي و ارزيابي كارايي زيست‌محيطي استان‌هاي كشور در دوره‌هاي زماني مختلف با در نظر گرفتن عدم قطعيت موجود در داده‌ها است. در دنياي واقعي، داده‌ها هميشه دقيق و قطعي نيستند و انحرافات موجود در آنها مي‌تواند نتايج ارزيابي كارايي را به طور قابل توجهي تغيير دهد. از اين رو، استفاده از روش‌هاي مناسب براي مقابله با عدم قطعيت داده‌ها در هنگام ارزيابي كارايي ضروري است. در اين پژوهش، از مدل تحليل پوششي داده‌هاي پنجره‌اي فازي (FWDEA) براي ارزيابي كارايي زيست‌محيطي استان‌هاي ايران استفاده شده است. اين مدل قادر است عدم قطعيت موجود در داده‌ها را به طور مؤثر در نظر بگيرد و نتايج دقيق‌تر و قابل اعتمادتري ارائه دهد. روش‌شناسي پژوهش: رويكرد مورد استفاده در اين پژوهش شامل خروجي نامطلوب نيز مي‌شود و براي ساختارهاي مختلف در تحليل پوششي داده‌هاي فازي قابل استفاده است. با بررسي ادبيات موضوع و نيز مشورت با خبرگان حوزه زيست‌محيطي و تكنيك تحليل پوششي داده‌ها و همچنين براساس داده هاي موجود، متغيرهاي ورودي پژوهش شامل سرانه مصرف انرژي و سرانه وسايل نقليه و متغير خروجي شامل سرانه گازهاي آلاينده تعيين شد. باتوجه به عدم اطمينان از اينكه همه واحدها در مقياس بهينه ‌عمل مي كنند يا خير از مدل بازده متغير نسبت به مقياس (BCC) استفاده شد. همچنين، از آنجا كه امكان كنترل بر خروجي‌ها نسبت به ورودي‌هاي پژوهش بيشتر است، از مدل تحليل پوششي داده‌ها با ماهيت خروجي محور استفاده‌ شد. در نهايت، مدل تحليل پوششي داده‌هاي پنجره‌اي فازي پيشنهادي در 29 استان كشور طي چهار دوره زماني سال‌هاي 1396 تا 1399 اجرا شد و نتايج آن مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. يافته‌ها: تحليل داده‌ها با مدل پيشنهادي نشان داد كه در طول 4 سال مورد مطالعه، استان آذربايجان شرقي با كارايي 0.837407 بهترين و استان هرمزگان با كارايي 0.332543 بدترين عملكرد را در زمينه زيست‌محيطي داشته‌اند. بررسي ميانگين كارايي سالانه استان‌ها نشان داد كه روند صعودي يا نزولي كارايي در هر استان در طول سال‌ها متفاوت بوده و ثبات نداشته است. همچنين، نتايج مدل تحليل پوششي داده‌هاي پنجره‌اي فازي نشان داد كه كارايي استان‌ها در هر پنجره زماني متوالي سير متفاوتي داشته و از يك الگوي ثابت پيروي نمي‌كند. نتيجه ‌گيري: در اين مطالعه با توجه به شرايط ابهام، در دسترس نبودن و نادقيق بودن داده‌ها از رويكرد DEA فازي براي ارزيابي كارايي استفاده‌ شده است. در كل، استفاده از DEA فازي پنجره‌اي در ارزيابي كارايي زيست‌محيطي در استان‌هاي كشور، به دليل دقت بالا، توانايي مدل‌سازي داده‌هاي فازي و شناسايي الگوهاي پيچيده، يكي از بهترين روش‌ها است. اين رويكرد مي‌تواند به سياستگذاران در شناسايي نقاط قوت و ضعف استان‌ها در زمينه زيست‌محيطي و تدوين سياست‌هاي مناسب براي ارتقاي كارايي زيست‌محيطي كمك كند. به منظور ارتقاي كارايي زيست‌محيطي استان‌ها، لازم است كه سياست‌هاي زيست‌محيطي به صورت پويا و متناسب با شرايط هر استان تدوين و اجرا شوند. همچنين با توجه به اينكه چالش‌هاي زيست‌محيطي چالشي جهاني هستند، استفاده از رويكردهاي مشابه براي ارزيابي كارايي زيست‌محيطي در ساير كشورها نيز مي‌تواند به ارتقاي عملكرد زيست‌محيطي در سطح جهاني كمك كند.