ارزيابي روش RVA به منظور تعيين مقادير جريان محيط‌‌زيستي رودخانه پلنگ‌ور جهت حفظ ارزش‌هاي اكولوژيكي و مقايسه آن با رويكردهاي هيدرولوژيكي

زمينه و هدف: اثرات عوامل طبيعي و انساني بر تغييرات چرخه‌هاي هيدرولوژيكي در حوضه‌هاي آبريز سبب تهديد در امنيت و سلامت اكوسيستم‌هاي آبي و كاهش تنوع زيستي در رودخانه‌ها و تالاب‌ها شده است. در ساليان اخير به منظور حفظ اكوسيستم‌هاي طبيعي، كاركردها و خدمات وابسته به آنها توجه فزاينده‌اي به ارزيابي جريانات محيط‌زيستي در اين زيست‌بوم‌ها شده است. مقاله حاضر با هدف برآورد نياز آبي محيط زيستي رودخانه پلنگ‌ور با استفاده از روشهاي اكوهيدرولوژيكي ساده كه علاوه بر خصوصيات هيدرولوژيكي ويژگيهاي اكولوژيكي رودخانه را نيز در نظر مي‌گيرد، صورت پذيرفت. روش پژوهش: در اين تحقيق ابتدا به دليل وجود شرايط اكولوژيكي مختلف و تنوع زيستگاهي متفاوت در بالادست و پايين دست رودخانه پلنگ‌ور از داده‌هاي 2 ايستگاه هيدرومتري مسجدپيش در بالادست و كلسر در پايين‌دست استفاده شد. سپس پارامترهاي موثر هواشناسي مانند بارش، دوره‌هاي ترسالي و خشكسالي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت و با محاسبه رژيم هيدروليكي جريان، مقادير دبي جريان در رودخانه در ماه‌هاي مختلف سال تحليل گرديد. در مرحله بعد جريان زيست‌محيطي رودخانه به صورت ماهانه از روش منحني تغييرپذيري در شرايط حداقل و حداكثر محاسبه شد و با نتايج حاصل از ساير روش‌هاي هيدرولوژيكي مانند روش‌هاي تنانت، تگزاس، تگزاس اصلاح‌شده و انتقال منحني تداوم جريان مقايسه گرديد. يافته‌ها: مقادير جريان محيط‌زيستي برآورد شده از روش RVA در رودخانه پلنگ‌ور در دو ايستگاه هيدرومتري مسجدپيش در بالادست و كلسر در پايين‌دست به ترتيب در شرايط حداقل جريان محيط‌زيستي برابر 0.84 و 5.01 مترمكعب بر ثانيه و در شرايط حداكثر جريان محيط‌زيستي برابر 1.4 و 9.69 مترمكعب بر ثانيه به دست آمد. مقادير برآورد شده جريان محيط‌زيستي در شرايط حداقل در ايستگاه مسجدپيش نشان مي‌دهد كه روش RVA مي‌تواند شرايط اكولوژيكي رودخانه را در بخشي از سال به طور كامل حفظ نمايد زيرا در ماه‌هاي شهريور تا ارديبهشت عددي بين 60 تا 80 درصد ميانگين ماهانه را دربرمي‌گيرد. اما در ماه‌هاي خرداد، تير و مرداد كه افزايش برداشت آب از رودخانه به دليل مصارف كشاورزي زياد است عملا روش RVA حدود 20 تا 40 درصد متوسط جريان را درنظرگرفته است كه اين مقدار اگرچه با شرايط مناسب كمي فاصله دارد اما با توجه به شرايط محيطي و مديريت تخصيص منابع آب، مي‌تواند مقداري قابل قبول براي حفظ شرايط اكولوژيكي حداقلي در رودخانه باشد. همچنين نتايج مقادير برآورد شده جريان محيط‌زيستي در شرايط حداقل در ايستگاه كلسر در پايين‌دست رودخانه نشان داد كه روش RVA مي‌تواند شرايط اكولوژيكي رودخانه را حفظ نمايد زيرا در كل سال حتي در ماه‌هاي گرم و بحراني توانسته است عددي بين 55 تا 80 درصد ميانگين ماهانه را دربربگيرد. مقادير برآورد شده از ساير روشهاي هيدرولوژيكي استفاده شده در اين مطالعه نتوانست جوابگوي نياز آبي محيط‌زيستي در رودخانه در ماه‌هاي گرم سال باشد. نتايج: در شرايط كمبود داده، استفاده از مقادير برآورد شده از روش محدوده تغييرپذيري جريان در شرايط حداقل ميانگين مي‌تواند با ارائه مقادير منطقي، شرايط اكولوژيكي رودخانه را تا حد زيادي حفظ نمايد. از آنجا كه زمان اصلي تخمريزي ماهيان در زيست بوم پلنگ‌ور در ماه‌هاي اسفند، فروردين و ارديبهشت است لذا نتايج حاصل از روش RVA در شرايط حداقل در هر دو ايستگاه بالادست و پايين دست توانسته است به خوبي شرايط مناسب براي اين كاركرد مهم اكولوژيكي را حفظ نمايد و ضمانت علمي كامل براي اين ارزش اكولوژيكي يعني حفظ عمليات تخمريزي ماهيان در اين منطقه باشد. همچنين استفاده از روش‌هاي RVA در شرايط حداكثر و روش FDC-shifting در ماه‌هاي سرد سال يعني از ماه مهر تا ارديبهشت به دليل ارائه مقادير نزديك به ميانگين و يا حتي بيشتر از آن توصيه مي‌شود. اما در ماه‌هاي بحراني سال به ترتيب استفاده از روش‌هاي RVA در شرايط حداقل، روش تگزاس اصلاح شده، روش تگزاس و روش FDC-shifting توصيه مي‌گردد.