افق‌هاي پوزيتيويستي در تاريخ ‌نگاري ايراني - اسلامي

تاريخنگاري پوزيتيويستي يكي از انواع تاريخنگاري هاي مدرن است كه در سده نوزدهم ميلادي تحث تأثير گسترش انديشه پوزيتيويسم پديد آمد. اصالت دادن به تجربه و مشاهده، تفكيك گزاره هاي عيني از داوري هاي ارزشي، تلاش براي نگارش تاريخ آنگونه كه روي داده، سندگرايي و تكيه بر منابع اصلي از مهمترين مفروضات اين نوع تاريخنگاري است. در واقع از نظرگاه پوزيتيويستها مورخ گزارشگري دقيق و امين است كه با استناد به اسناد و شواهد معتبر بيشتر به دنبال كشف گذشته است تا بازسازي آن. به ديگر سخن، جهان عيني بيروني (تاريخ در معناي رويدادهاي گذشته) منتظر كشف واقعگرايانه از جانب مورخ است. با اين وصف، اين مقاله بدون آنكه بخواهد مفهومي مدرن را بر معرفتي پيشامدرن تحميل كند، در پي پاسخ به اين پرسش اصلي است كه آيا در سنت تاريخنگاري ايراني اسلامي نشانه ها و نمونه هايي از تاريخنگاري مبتني بر اين مفروضات وجود دارد؟ بر مبناي يافته هاي تحقيق برخي از مورخان بزرگ مسلمان نظير بيروني، مسكويه، مقدسي، يعقوبي، مسعودي، حمزه اصفهاني و ...، در تاريخنگاري خود معتقد به مباني و روش هايي بوده اند كه در سده هاي نوزدهم و بيستم ميلادي همان مباني و روشها مورد قبول و تأكيد مورخان پوزيتيويست بوده است.