واكاوي بن‌مايه‌هاي زيبايي‌شناختي سينماي تجربي در فلسفهٔ تجربه‌گرا

سينماي تجربي (Experimental) را قالبي وراي جريان غالب سينماي روايي، به ‌مثابه كاوش در مؤلفه‌هاي فرمي سينما دانسته‌اند. بر اين ‌مبنا پژوهش حاضر بنا دارد در جستجوي چارچوبي زيبايي‌شناختي، به تحليل ماهوي بن‌‌مايه‌هاي اصلي اين قالب فيلم‌سازي بپردازد. بدين‌ رو رويكرد نظري تجربه‌گرايي(Empricism) در فلسفۀ هنر مورد استفاده قرار گرفته كه به نظر آراء متفكران آن مي‌تواند به فهم بيش‌تر سويه‌هاي زيبايي‌شناختي اين نوع سينما كمك كند. روش اين تحقيق توصيفي-تحليلي با رويكرد تطبيقي است و بدين‌ترتيب با توصيف مؤلفه‌هاي اصلي سينماي تجربي به ‌سوي خوانش تحليلي آن‌ ويژگي‌ها در آراء تجربه‌گرايان گام بردارد. يافته‌هاي تحقيق گوياي اين واقعيت‌اند كه سينماي تجربي، واجد شاخصه‌هايي است كه عمده‌ترينِ آن‌ها تأثير مبتني بر ادراك (حسي) انساني محسوب مي‌شود. ادراكي كه مبتني بر قيود روايي، منطقي و ديگر سويه‌هاي جريان مسلط و عامه‌پسند سينما نبوده و با به چالش كشيدن انسان، به ‌سوي نوآوري رواني و فناوانه براساس بن‌مايه‌هاي حسي، تفكري و حتي ابزاري و مهم‌تر از همه نوعي شهود در ادراك گام برمي‌دارد. لذا يك چارچوب زيبايي‌شناختي علّيِ ماشينيِ عرف‌گرا نمي‌تواند پاسخ‌گوي چنين غايت سيالِ انتزاعيِ غيرهنجاريني در آفرينش و ادراك هنري باشد. شواهد تحقيق نشان مي‌دهند كه ارغنون اين سينماي تجربيِ مبتني بر حواس پنجگانه را مي‌توان بر زيبايي‌شناسي تجربه‌گرايان قرن هجدهم استوار كرد. اين انديشه زيبايي را مسئله‌اي سوبژكتيو مي‌داند كه مرجع آن نه خود ابژه، بلكه ذهن فرد است، كه در تعريف زيبايي نقش دارد. در واقع سوبژكتيويسم زيبايي‌شناختي منكر دروني‌بودگي كيفيت‌هاي زيبايي‌شناختي در ذات ابژه‌ها بوده و مدعي است كه آنچه موجب زيبايي يك ابژه مي‌شود واكنش خاصي است كه در سوژه ايجاد مي‌كند. اين تلقي شهودي تا جايي پيش‌ مي‌رود كه غايتي چنان شورانگيز مي‌يابد كه گزارۀ زيبايي به‌ مثابه تناسب را رد كرده و غايتي مبتني بر سودمندي و كمال براي آن قائل نيست؛ چون زيبايي را زادۀ خرد نمي‌داند. در نتيجۀ اين تفكر سپهر انديشه‌اي را ترسيم مي‌كند كه بر پايۀ تجربيات فرد در ادراك حسي، بر شهود، نسبت به منطق و قواعد علّي در عرصۀ آفرينش و فهم و داوري، اولويت مي‌بخشد كه اين همانا ذات تجسم‌بخش سينماي تجربي است.