پيكربندي عناصر چهارگانه در پيه‌سوزهاي فلزي دورهٔ سلجوقي با رويكرد نقد تخيلي گاستون باشلار

در گسترۀ تاريخ تمدن ايران‌زمين، ساخت اشياء افزون بر تأثيرِ فناوري ساخت و توليد، همواره متأثر از مضامين گوناگون در بافتي معنايي بوده كه الگويي در شكل‌گيري دارد. در ميان اشياء، ادوات مرتبط با روشنايي و چراغ‌ها، به‌خصوص پيه‌سوزها، شكل بارزي از فرم و محتواي نمادين در عملكرد ظاهري خود به نمايش گذاشته و بستر آماده‌اي جهت تحليل و تفسير به دست مي‌دهند. هدف از اين پژوهش تحليل عناصر چهارگانه آب، باد، خاك و آتش، و محتواي اسطوره‌اي و نمادين آن در فرم و عملكرد پيه‌سوزهاي تاريخي ايران‌زمين است. از اين رو، استفاده از رويكرد نقد تخيلي گاستون باشلار، قالبي در جهت سنجش پيكربندي فرم و عملكرد در نظر گرفته شده‌ تا به دو پرسش پاسخ داده شود: 1) فرم و عملكرد در پيه‌سوزهاي فلزي دورۀ سلجوقي داراي چه مؤلفه‌هاي بصري و نماديني‌اند؟ 2) عناصر چهارگانه چگونه در پيكربندي پيه‌سوز‌هاي فلزي متمركز و تبيين شده‌اند؟ روش پژوهش توصيفي-تحليلي بوده و نمونه‌هاي پژوهش از بازديد ميداني از بخش مخزن موزۀ باستانشناسي گرگان، موزۀ ويكتوريا و آلبرت لندن و منابع مكتوب تصويربرداري و گردآوري شده‌اند. نتايج حاصل از پژوهش در تحليل و نقد تخيلي آثار نشان مي‌دهد كه ماهيت بصري شكل‌گيري بدنه و عملكرد مشخص پيه‌سوزها داراي لايه‌هاي معنايي بوده كه در پوستۀ زيرين آثار به صورت آب، باد، خاك و آتش و جفت‌هاي متضاد معنايي شامل مرگ و زندگي، دنيا و آخرت، و جسم و روح مستتر است.