مطالعه سوگيري‌هاي شناختي در كتاب‌هاي داستاني كودكان

هدف: سوگيري‌هاي شناختي از انواع خطاهاي شناختي هستند كه بر فرايندهاي شناختي انسان اثر مي‌گذارند و به شكل الگوهاي فكري درآمده و در ارزيابي و تصميم‌گيري افراد ايفاي نقش كرده و منجر به نگرش، باور، قضاوت و تصميم‌گيري نادرست مي‌شوند. هدف پژوهش حاضر آن است كه سوگيري‌هاي شناختي را در كتاب‌هاي داستاني كودكان شناسايي و معرفي كند.روش: پژوهش حاضر به روش ارزيابانه انجام شده است. جامعه پژوهش كتاب‌هاي داستاني تأليفي رده سني (ب)، (ج) و (ب و ج) است كه ۲۰ مورد از كتاب‌هاي انتشارات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان (1399 تا 1402) و ۱۷ مورد از كتاب‌هاي پرفروش كودكان و نوجوان (۱۴۰۲) و در مجموع ۳۷ اثر مصور زير 120 صفحه به عنوان نمونه انتخاب شدند. از سياهه ارزيابي استاندارد مؤسسه آكاپس براي ارزيابي كتاب‌ها‌‌ي داستاني استفاده شد. سياهه ارزيابي ياد شده ترجمه شد و با كمك متخصصان حوزه علوم شناختي، نحوه بازنمايي سوگيري در كتب داستاني به سياهه ارزيابي اضافه گرديد. سپس، با استفاده از روش سي‌وي‌آي روايي آن بررسي و پس از اصلاح تأييد شد و پايايي ابزار نيز با روش دو نيم كردن و شاخص اسپيرمن‏ براون بررسي و به تأييد رسيد.يافته‌ها: يافته‌ها نشان داد كه كتاب‎‌هاي كانون پرورش فكري كودكان داراي 11 سوگيري و كتاب‌هاي پرفروش داراي 13 سوگيري شناختي بودند. همچنين، طبق يافته‎‌ها، تنوع سوگيري‎‌هاي شناختي آثار پرفروش بيش از آثار كانون پرورش فكري بود. همچنين، يافته‎‌ها نشان داد كه سوگيري تأييدي، پربسامدترين سوگيري شناختي در داستان‎‌هاي كودك و نوجوان است و به نظر مي‌‎رسد سوگيري‎‌هاي ديگر موجود در آثار چون سوگيري كليشه‌اي، تمركز بر واضحات، اعتمادبه ‎نفس بيش از حد، پذيرش شواهد، عدم تمركز بر شواهد و سوگيري خواسته‎ انديشي به ‎لحاظ مفهومي به سوگيري تأييدي بسيار نزديك ‎اند و به تقويت آن كمك مي‎‌كنند.نتيجه‌گيري: هر چند تعداد سوگيري‎‌هاي شناختي در آثار كانون 11 مورد و در آثار پرفروش 13 مورد بود ولي به نظر نمي‎‌‌رسد كه اين تفاوت قابل توجه باشد. به نظر مي‎‌رسد كه جهت‎‌گيري برخي آثار كانون به سمت موفقيت‎‌گرايي و جهت‎‌گيري برخي آثار پرفروش به سمت موفقيت‎‌گرايي و الگوسازي، موجد سوگيري‎‌‌هاي شناختي در برخي آثار شده است. با اين حال، احتمال مي‎‌رود آثاري كه با رويه‌ها و ضابطه‎‌هاي مشخص و مدوني ارزيابي شوند، از نظر توجه به خطاها وضعيت بهتري داشته باشند. بنابراين، لازم است در ارزيابي قبل از انتشار آثار، مسئله سوگيري‎‌هاي شناختي و به‎ خصوص سوگيري تأييدي بررسي شود و روايت‎‌ها از اين منظر پالوده گردد.