الگوي ساختاري حاكم بر نگاره‌هاي «آب‌ تني شيرين» در سنت نقاشي ايراني

روايت آب ‌تني شيرين از خمسه نظامي، يكي از موضوعات ادبي است كه در دوره‌ها و مكاتب مختلف نقاشي ايراني، هنرمندان متعددي در به تصوير كشيدن آن دست به قلم برده و آثار بزرگي خلق كرده‌اند. از سوي ديگر، به نظر مي‌رسد كه در سنت نقاشي ايراني براي هر موضوع يا روايت ادبي، قراردادهاي بصري از پيش تعيين‌شده و تعريف‌شده‌اي مفروض بوده است و نگارگران در هر دوره و مكتبي در آثار خود به همان ساختار وفادار و متعهد بوده‌اند. تداوم اين قراردادها، آن‌ها را به الگوي ساختاري در همان موضوع ادبي تبديل مي‌كرد. هدف اين مقاله يافتن الگوي ساختاري حاكم بر تصويرگري روايت آب‌تني شيرين در سنت نقاشي ايراني است؛ و درصدد پاسخ به اين سؤال است كه نگاره‌ها با موضوع «آب‌تني شيرين» به لحاظ ساختاري چه شباهت‌ها و تفاوت‌هايي با يكديگر دارند؟ اين مطالعه به روش توصيفي-تحليلي و با رويكرد تطبيقي انجام شده است و شيوه گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي و مشاهده مستقيم تصوير نگاره‌هاست. روش تجزيه و تحليل اطلاعات كيفي مي‌باشد.شباهت ساختاري نگاره‌ها در تصويرگري روايت آب‌تني شيرين شامل «خطوط رهنمون‌گر و نقطه تمركز نگاره»، «گردش چشم در نگاره و شكل ديدگاني» و «جهت نگاه پيكره‌ها» است. نگارگران از دو خط رهنمون‌گر موربِ موازي كه هر يك با قطر كادر اصلي نگاره، زاويه 90 درجه تشكيل مي‌دهند، براي جاسازي عناصر نگاره، به ويژه پيكره خسرو و شيرين بهره برده‌اند. گردش چشم در نگاره با مثلث ديدگاني منطبق است. همچنين از آنجا كه گروهي از نگاره‌ها داراي تقارن محوري با گروه ديگر هستند، از اين‌رو جهت حركت چشم بر سطح اثر متفاوت است. امتداد جهت نگاه خسرو به شيرين، مانند ديگر نگاره‌هاي نظرگاه در سنت نقاشي ايراني، به صورت مايل و از بالا به پايين است. از طرف ديگر، اگرچه نگارگران در تصويرگري اين روايت كمتر دست به ساختارشكني زده‌اند، اما نگاره‌ها در مؤلفه «تناسبات كادر» با يكديگر تفاوت ساختاري دارند.