موضع مأمون عباسي نسبت به امام علي (ع)

عباسيان به مانند نياي خود عباس، عموي پيامبر، تا پيش از پيروزي نهضتشان، شيعه و جزء مواليان اهل بيت بودند، اما پس از دستيابي به قدرت با كنار زدن علويان و در نتيجه مواجه شدن با شورش هاي آنان موضع پيشين خود را ترك گفتند و هم نوا با اكثريت، علي (ع) و خاندانش را در مقامي فروتر از خلفاي نخستين نشاندند و به تسنن گرويدند. تقريباً مواضع خلفاي عصر اول عباسي دراين باره يكسان است و تنها استثنا در اين ميان مأمون (حك. 198- 218ق) است. ازاين رو اين پژوهش در پي پاسخ بدين سؤال است كه مأمون چه موضعي نسبت به علي (ع) گرفت و دلايل اتخاذ اين موضع چه بود؟بر اساس يافته هاي اين پژوهش مأمون معتقد به حقانيت امام علي (ع) براي خلافت پس از پيامبر بود و او را بر ديگر صحابه برتري مي بخشيد و اعتقاد به وصايت ايشان داشت، اما شيعيان به سبب مسئوليت او در شهادت امام رضا (ع) كمتر به اين موضوع علاقه نشان داده اند و يا درصدد انكار آن برآمده اند. مأمون تلاش گسترده اي براي اعتلاي نام و ياد امام علي (ع) صورت داد؛ ازاين رو مي توان مأمون را معتقد و محب اهل بيت و شخص علي (ع) دانست؛ هرچند كه او براي بقاي حكومت خود در موقع لزوم دست به اقدامات متفاوتي نسبت به علويان مي زد؛ ازجمله وليعهد كردن امام رضا (ع) و سپس به شهادت رساندن ايشان. به نظر مي رسد معتزلي بودن مأمون در كنار تأثير اطرافيانش ازجمله معلم شيعي او كسايي نقش اصلي را در بروز اين علايق شيعي داشته اند.