بررسي خاستگاه‌هاي تاريخي اهل حق در اديان

يكي از مباحث مهم در مورد تاريخ فرقه اهل حق، اصل خاستگاه ادياني آن است. احتمال‌هاي مطرح‌شده از سوي پژوهشگران در اين‌باره عبارت‌اند از: اديان ايران باستان، مسيحيت، هندوئيسم و اسلام (شيعي و اسماعيلي). ازلي‌ بودن اين آيين نيز ديدگاهي است كه از سوي برخي صاحب‌نظران اهل حق طرح شده است. نگاشته حاضر در مقام پاسخ به اين پرسش است كه ديدگاه‌هاي مختلف تا چه حد مي‌تواند به واقع رهنمون باشد؟ اين نوشتار با استفاده از روش توصيفي - كتابخانه‌اي و بهره‌بردن از مطالعات ميداني گسترده، ضمن نقد و بررسي احتمال‌هاي مختلف، نقطه‌نظر جديدي طرح مي‌كند كه پيش‌فرض پژوهش حاضر است؛ بر اين مبنا كه هسته تاريخي شكل‌دهنده اهل حق، عده‌اي از بزرگان و عارفان از مسالك و انديشه‌هاي مختلف بوده‌اند كه در منطقه «پِرديور» به برپايي مناسكي خاص مبادرت مي‌ورزيده‌اند. نكته مهم آنكه وجود زمينه‌هاي فكري و فرهنگي مختلف در اهل حق، نمي‌تواند دليلي بر خاستگاه تام آن در يك تفكر خاص باشد؛ چراكه تبادلات فرهنگي، اثرگذاري‌ها و اثرپذيري‌ها در تمام مكاتب فكري وجود دارد. زمينه‌هاي فكري و اعتقادي و همچنين اسطوره‌سازي‌هايي كه ريشه در ايران باستان دارد، سبب شده‌اند بسياري از شخصيت‌هاي اين مسلك در مستندات تاريخي قابل رهگيري نباشند، مگر با مطابق‌سازي وقايع و شخصيت‌ها با اسطوره‌هاي اهل حق.