پديدار «نه ـ خود» و مسائل پيرامون آن در فلسفه بودا

از اصلي‌ترين آموزه‌هاي بودا، «اَن‌آتّا» يا «نه ـ خود» است كه مي‌توان گفت مهم‌ترين پروتستِ وي به نظام فكري هندوست. درواقع از اين منظر، هيچ «خودِ» مستقلي وجود ندارد و «خود» از «پنج توده» تشكيل شده است؛ از اين‌رو ماهيت شخص، مبتني بر اين واقعيت است كه آنچه به صورت يك « فرد» ظاهر مي‌شود، تركيبي هميشه متغير يا در حال تغيير از پنج اسكانداست. بنابراين از منظر بودا آنچه بايد مطالعه شود، خودِ وجود نيست، بلكه نمودها يا پديده‌هايي است كه آن را دربر گرفته‌اند. اين شيوه از «خود» را «خودِ فرايندي» نيز ناميده‌اند؛ يعني خودي كه از سلسله‌اي فرايندِ مستمر و متداخل ساخته شده است كه تفاوت هستي‌شناختي در برابر ديگر فرايندها كه در تغيير دائمي هستند، ندارد. همچنين در تعريفي ديگر از اين نظريه و با توجه به آموزه «راه ميانه»، «نه ـ خود» چيزي بين كرانه‌هاي هستي و نيستي است كه نه «هست مطلق» و نه «نيست» را مي‌توان بر آن اطلاق كرد. بنابراين مي‌توان اين‌طور بيان كرد كه بودا نه به سلب حقيقي خود، بلكه به نوعي ديگر از «وجود»، يعني به وجودِ «نه - خود» قائل بوده است. در اين تحقيق كوشيده شده است به روش توصيفي - تحليلي و با رجوع به سخنان منسوب به خود بودا در سه سبد و نه تحليل‌هاي مكاتيب بعديِ بودايي، مفهوم «نه - خود» تبيين و تحليل گردد.