تحليل انطباق‌پذيري اقليمي و تمهيدات گرمايشي و سرمايشي معماري مادي مجموعۀ نوشيجان

مطالعۀ انطباق‌پذيري اقليمي معماري يك بناي باستاني با بهره‌مندي از علوم باستان‌شناسي، معماري، جغرافيا، اقليم‌شناسي كاربردي و ديرين‌اقليم‌شناسي امكان‌پذير است. انجام چنين مطالعاتي در ارتباط با مجموعۀ مذهبي نوشيجان در دشت ملاير متعلق به دورۀ ماد، اطلاعات نويني به گسترۀ دانسته‌هايمان از معماري دورۀ مذكور مي‌افزايد. پژوهش حاضر به‌دنبال ارزيابي سه پرسش اصلي است: 1) مؤلفه‌هاي كالبدي معماري مجموعۀ نوشيجان به‌منظور انطباق‌پذيري آن با شرايط اقليمي چه بوده است؟ 2) ميزان اثربخشي اين مؤلفه‌ها در راستاي موضوع مذكور در چه حد بوده است؟ و 3) تمهيدات گرمايشي يا سرمايشي غيركالبدي مجموعه چه بوده است؟ اطلاعات لازم به روش‌هاي كتابخانه‌اي و ميداني و تحليل‌هاي چهار نرم‌افزار اتوكد، كلايمت كنسالتنت، اكوتكت و ديزاين‌بيلدر در حوزۀ انرژي و معماري گردآوري و به روش توصيفي-تحليلي پردازش شده است. مؤلفه‌هاي كالبدي معماري مجموعه شامل جهت‌گيري آن به‌سمت جنوب با كشيدگي شرقي-غربي، تراكم و ارتفاع زياد بناها و ايجاد معابر و حياط‌ها با عرض كم، استفاده از خشت در ساخت ديوارها و ايجاد پوشش مسطح تيرپوش، تعبيۀ يك درگاه ورودي براي اغلب بناها، پنجره‌هاي جانبي در ديوارهاي شرقي و جنوبي و هواكش‌ها، ساخت پيشخوان در ورودي اغلب بناها و دو اجاق مكشوف در اتاق نگهباني قلعه است. اين مؤلفه‌ها در استفاده از حرارت تابشي خورشيد و كاهش تأثيرگذاري بادهاي نامطلوب در جهت گرمايش ساكنان در تمامي ساعات از اواسط ارديبهشت تا اواسط شهريور و برخي ساعات روزهاي ديگر سال و رفع نياز سرمايشي آنان در تمامي روزهاي گرم سال مؤثر است؛ اما به‌كارگيري اين راهكارها در اغلب ساعات از اواسط مهر تا اواسط ارديبهشت (درمجموع 3153 ساعت) كافي نبوده و به توليد گرما نياز بوده است. به احتمال، ساكنان از تمهيدات گرمايشي غيركالبدي مشابه منقل‌هاي آتش مكشوف از كاخ‌هاي امپراتوري آشور استفاده مي‌كرده‌اند. درنهايت، انطباق‌پذيري اقليمي مجموعه با دشت ملاير و اتخاذ تمهيدات گرمايشي و سرمايشي مناسب در آن باعث تأمين آسايش حرارتي ساكنان مي‌شده است.