كاركرد و نقش پول در اقتصاد شاهي تخت‌جمشيد

سازمان اقتصادي تخت‌جمشيد، نمونه‌اي از يك سازمان بزرگ و پيچيدۀ اقتصادي بزرگ دنياي باستان محسوب مي‌شود كه بخش‌هاي مختلفي (اعم‌از: توليدي، صنعتي، عمراني، كشاورزي و...) را دربر مي‌گرفت. موتور محركۀ اين سازمان را مي‌توان نيروي انساني عظيمي (صنعتگر ماهر و متخصص، كارگر ساده، دبير/كاتب و...) دانست كه در بخش‌هاي گوناگون آن مشغول فعاليت بودند. يكي از جنبه‌هاي مهم و در عين‌حال مبهمِ اقتصاد شاهي تخت‌جمشيد، چگونگي نقش و كاركرد پول (مسكوك و غيرمسكوك) در گسترۀ آن است. پژوهش حاضر با بهره‌گيري از يافته‌هاي باستان‌شناختي و گِل‌نوشته‌هاي تخت‌جمشيد، تلاش دارد تا به اين پرسش‌ها پاسخ دهد؛ پول اصولاً چه نقش و جايگاهي در نظام اقتصادي تخت‌جمشيد داشته است؟ در اين نظام اقتصادي چه تناسبي بين گردش پول مسكوك و غيرمسكوك برقرار بوده است؟ گسترۀ اجتماعي دريافت‌كنندگان پرداخت‌هاي نقدي به چه شكل بوده است؟ شواهد موجود، وجود هر دو گونۀ پول مسكوك و غيرمسكوك در تخت‌جمشيد را گواهي مي‌دهد؛ اما به‌لحاظ گردش و نقش اقتصادي، پول غيرمسكوك از اهميت بسيار بيشتري برخوردار بوده است. كارگران، دامپروران، انبارداران، روحانيون، حسابرس‌ها، حاملان گنجينۀ شاهي و كساني كه از كتيبه‌ها رونبشت تهيه مي‌كردند، اصلي‌ترين گروه‌هاي اجتماعي دريافت‌كنندۀ پرداخت‌هاي نقدي بوده‌اند. رويكرد پژوهش، تاريخي است و يافته‌ها به روش يافته‌اندوزي از منابع كتابخانه‌اي گردآوري شده‌اند. براساس گل‌نوشته‌هاي بارو و خزانۀ تخت‌جمشيد، مبادلۀ محصول مازاد پايان سال انبارها و قسمتي يا در مواردي تمام دستمزد نيروي كار، به‌صورت نقدي پرداخت شده است. اطلاعات مندرج در اسناد فوق نشان مي‌دهد كه منظور از پرداخت‌ها و مبادلات نقدي، بهره‌گيري از نوعي پول نقره‌اي غيرمسكوك/توزين‌شده در اوزان و مقادير مختلف بوده است. به‌نظر مي‌رسد كه اين روند (استفاده از پول)، قبل از داريوش اول شروع، و در طي سلطنت او (به‌ويژه در بازۀ زماني گل‌نوشته‌هاي خزانه، 492-458 پ.م.) گسترش يافته است.