مطالعات باستان ‌گياه ‌شناسي حوضۀ آبگير سد كنگير برمبناي بقاياي گياهي مكشوف از بناي ساساني جهانگير در استان ايلام

جهانگير، يكي از بناهاي شاخص ساساني در كرانۀ حوضۀ آبگير سد كنگير در استان ايلام است كه انجام كاوش‌هاي باستان‌شناسي به‌واسطۀ قرارگيري آن در تراز سيلابي سد كنگير منجر به كشف سازه‌هاي معماري و آثار هنري ارزشمندي گرديد. رويشگاه‌هاي گياهي منطقه باوجود تابستان‌هاي خشك و گرم و زمستان‌هاي كوتاه شامل گياهان گرمادوست به‌صورت زراعي، مرتع، جنگل و بيشه است. با توجه به عدم شناخت از پوشش گياهي ايلام در دورۀ ساساني، اين پژوهش به ارائه نتايج حاصل از مطالعۀ بقاياي گياهي به‌دست آمده از بناي جهانگير مي‌پردازد. هدف از انجام اين مطالعات، شناسايي نوع گياهان منطقه و چگونگي اقتصاد معيشتي براساس بقاياي گياهي موجود در 37 ليتر نهشته‌ برداشت شده از اجاق‌، تنور، لايۀ سوخته و گور كاوش‌شده در اين محوطه باستاني بود. پرسش‌هاي پژوهش عبارتنداز: نوع پوشش گياهي پيرامون بناي جهانگير در دورۀ ساساني چگونه بوده است؟ اقتصاد معيشتي ساكنان بناي جهانگير در اين دوره برپايۀ چه بوده است؟ براساس ماهيت رويشگاه‌هاي گياهي و اكوسيستم‌هاي طبيعي كنگير، فرضيات عبارتنداز: پوشش گياهي اين حوضه در دورۀ ساساني متنوع و متعلق به رويشگاه‌هاي استپ-جنگلي و كوهستاني مانند آن‌چه كه امروزه در منطقه وجود دارد، بوده است؛ هم‌چنين، وجود اكوسيستم‌هاي كشاورزي ديمي و آبي در ايلام نشان مي‌دهد كه به احتمال زياد اقتصاد معيشتي ساكنان جهانگير در دورۀ ساساني برپايۀ كاشت محصولات باغي و كشاورزي، به‌ويژه غلات بوده است. اكولوژي و پراكنش جغرافيايي گياهان شناسايي‌شده در بناي جهانگير و ماهيت اكوسيستم‌هاي امروزي منطقۀ كنگير، نشان مي‌دهد كه در دورۀ ساساني رويش طبيعي درختان و درختچه‌هايي مانند: بادام، بلوط، افرا، گز و بيد در رويشگاه‌هاي جنگلي، كوهستاني، استپي و رودخانه‌اي، مشابه آن‌چه كه امروزه در حوضۀ آبريز كنگير هست، وجود داشته است. مقدار اندك زغال چوب يافت‌شده در بناي جهانگير درحال حاضر نمي‌تواند معياري مناسب براي اظهار نظر دربارۀ پراكندگي و تراكم درختان شناسايي شده در پوشش گياهي اين ناحيه از ايلام در دورۀ ساساني باشد. بقاياي دانه و ميوه نيز نشان مي‌دهد كه گياهان زراعي، به‌ويژه غلات منبع اصلي غذايي ساكنان جهانگير بوده است. فراواني دانه‌هاي گندم و جو يافت شده گواه بر وجود زمين‌هاي زراعي و اقتصاد معيشتي بر پايۀ كشاورزي در دورۀ ساساني است كه اين امر كنگير كه در مناطقي بين 700 تا 2000 متري از سطح دريا پراكنده است، هم‌خواني دارد. بررسي تغييرات احتمالي در اين زيست‌بوم‌ منوط به مطالعات باستان‌گياه‌شناسي بيشتر در محوطه‌هاي تاريخي و پيش‌ازتاريخ ايلام است.