سير تحول بال‌هاي گشودۀ ساساني تا شكل‌گيري اسليمي (مطالعۀ موردي آرايه‌هاي گچ‌بري‌هاي ساساني تا قرون مياني اسلامي)

توالي يك نقش در دوره‌هاي پيش‌ازتاريخ و تاريخي در ملت‌ها، نشانگر اهميت آن نقش در فرهنگ و تمدن آنان است. گاهي نقش‌ها در دوره‌هاي تاريخي چنان تطور، تحول و يا تكامل مي‌يابند كه با ساختار اوليۀ خود هيچ شباهت ظاهري ندارند، اما اغلب عناصر حياتي خود را حفظ مي‌كنند. براي حفظ اين عناصر، نقوش كه غالباً از نمادها و نشانه‌ها تشكيل‌شده‌اند، با يك‌ديگر تلفيق و تركيب‌شده و با زباني نو در دورۀ تاريخي جديد بازآفريني مي‌شوند. بال‌هاي گشوده نقشي پرتكرار است كه از تلفيق سه نماد ارزشمند شاخ‌هاي بز، درختان زندگي و بال‌ها (پرندگان)، در ايران باستان تشكيل‌شده و از پيش‌ازتاريخ تا انتهاي دورۀ ساساني به انحاي مختلف در آثار هنر ايران به‌كار رفته‌است. توالي اين نقش در دوران اسلامي به‌صورت عيني موردتوجه پژوهشگران بوده و تحول و تكامل آن بررسي و تحليل نشده است. ازسوي ديگر، به‌مرور نقش اسليمي در هنرهاي اسلامي ظهور نموده، تكرار و تناوب مي‌يابد. مباحث بي‌شماري در رابطه با ريشه‌هاي اسليمي در هنر ايران باستان و اعراب (آرابسك)، آناتولي و حتي آسياي شرقي و يا ابداع آن در دوران اسلامي مطرح‌شده، اما به چگونگي شكل‌گيري آن به‌عنوان يكي از مهم‌ترين نقوش اسلامي اشاره‌اي نشده است. پاسخ به پرسش‌هايي در ارتباط با نقش (نماد) بال‌هاي گشوده كه چگونه در دورۀ ساساني پرورانده شده و پس از ورود اسلام به تحول و تكامل خود ادامه داده است و آيا سير اين توالي در هنر اسلامي منجر به ظهور نقش اسليمي شده است؛ مسائل مهمي است كه در جريان اين نوشتار به آن پاسخ داده مي‌شود. هدف از اين پژوهش، بررسي سير تحول و تكامل نقش بال‌هاي گشودۀ ساساني تا قرون مياني اسلامي است. اين پژوهش به روش توصيفي-تحليلي و براساس تطبيق نقوش از ابتداي دورۀ ساساني تا صدر اسلام و سپس تا اواسط دوران اسلامي انجام‌شده و نتايج حاصل از اين بررسي، تحليل و ترسيم روند شكل‌گيري اسليمي از تطور و تكامل نقش بال‌هاي گشوده در دورۀ ساساني تا اواسط دوران اسلامي است.