مطالعۀ آئين پيشاتاريخي سوگ سياوش با كمك اسناد باستان‌شناختي منطقۀ سغديانا با رويكرد آيكونولوژي

منطقۀ ‌سغديانا از مراكز مهم تاريخي-فرهنگي موردتوجه در حوزۀ مطالعات تاريخ هنر و باستان‌شناحتي ايراني بوده و در اين‌ميان، فرهنگ حماسي-مذهبي اين منطقه واجد اهميت دوچندان است. داستان «سوگ سياوش» از مهم‌ترين اين روايت‌هاي حماسي-مذهبي بوده و مي‌توان رد بسياري از آئين‌هاي كهن مرتبط با سوگ را در اين روايت‌ها و هم‌چنين سنت تصويري مرتبط با آن‌ها تشخيص داد. ريشه‌هاي معنايي سوگ را مي‌توان از خلال اين تصاوير بررسي كرد. در پژوهش حاضر با ارجاع به ديوارنگارۀ پنجكنت منتسب به سوگ سياوش، سعي‌در مطالعۀ چرايي استمرار و بقاي انگاره-تصوير سوگ شده است. بدين‌منظور، از روش آيكونولوژي «اروين پانوفسكي» استفاده مي‌شود. اين روش به ما كمك مي‌كند تا با «توصيف»، «تحليل» و «تفسير» اين ديوارنگاره و تطبيق آن با ديگر اسناد تصويري مرتبط به خوانشي نو از انگارۀ سوگ دست‌يابيم. پرسش اصلي اين است كه، حضور انگارۀ سوگ و استمرار آن در تاريخ و فرهنگ ايران به چه طريق بوده است؟ هدف از اين پرسش، در درجۀ اول مطالعۀ تاريخي-فرهنگي معناي سوگ و پي‌گيري استمرار اين انگاره از خلال تصاوير مرتبط با آن است. براساس اسناد مكتوب و شواهد تصويري، در ايران باستان سوگواري در عزاي مردگان و پهلوانان به اشكال مختلف مرسوم بوده و نشانه‌هاي آن‌را در كنش‌هايي چون: گريستن، موي كندن، روي خراشيدن، سياه پوشيدن و... نزد آئين‌ورزان مي‌توان مشاهده كرد. بديهي است كه در آئين سوگواري افراد حاضر در مراسم با نوعي حضور مدام، اين اعمال را تكرار مي‌كردند. پژوهش حاضر، ضمن پرداختن به مسأله سوگ، اين استمرار را از خلال مطالعۀ ديوارنگارۀ پنجكنت و تطبيق آن با ديگر اسناد باستان‌شناختي منطقۀ آسياي مركزي مورد بررسي قرار مي‌دهد. اين پژوهش، براساس هدف بنيادي و از منظر روش، توصيفي-تحليلي است. داده‌هاي اوليۀ پژوهش حاضر نيز از طريق مطالعات كتابخانه‌اي و اسناد باستان‌شناختي فراهم آمده‌اند.