شناخت راه‌ها و آثار تاريخي محدودۀ ميان دزفول و خرم‌آباد در دورۀ قاجار (با استناد به‌دستاوردهاي مأموريت سال 1290ه‍.ش. آرنولد ويلسن)

رديابي مسيرهاي تاريخي، كليدي مهم در شناخت شبكۀ آثار تاريخي و تمدني هر منطقه و بعضاً اكتشاف نقاطي جديد مي‌باشد؛ با اين‌حال، تاكنون راه‌هاي ارتباطي ميان خوزستان و لرستان ناشناخته مانده و پژوهش‌هاي جدي چنداني در باب آن‌ها صورت نگرفته است. علاوه‌بر اعزام اطرافيان «ناصرالدين‌شاه» به خوزستان، اهميت كاوش‌هاي باستان‌شناسي و سپس آغاز عمليات اكتشاف نفت باعث توجه و رفت و آمد بيشتر اروپاييان به جنوب‌غرب ايران در نيمۀ دوم قرن گذشته شد. باوجود تعدد سفرهاي مأموران داخلي و بيگانه به لرستان و خوزستان، «آرنولد ويلسن» و دستاوردهاي سفر وي در سال 1290ه‍.ش. براي تهيۀ گزارش احداث راه‌آهن لرستان از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است كه تاكنون در معرفي مسير تاريخي كمترشناخته‌شدۀ خرم‌آباد به دزفول نقش ارزشمندي را ايفاء ننموده‌اند؛ لذا اين پژوهش در تلاش است با راهبرد تفسيري تاريخي و استفاده از اسناد و نقشه‌هاي تاريخي موجود در سفرنامه‌ها، كتب و گزارش‌هاي نظامي، كه بعضاً در اين پژوهش براي اولين‌بار منتشر خواهند شد، به واكاوي گزارش‌ها و نقشۀ‌ مأموريت سال 1290ه‍.ش. «سر آرنولد ويلسن» در لرستان بپردازد و راه‌ها و آثار تاريخي محدودۀ ميان دزفول تا خرم‌آباد را به‌طور دقيق معرفي و بسياري از ابهامات موجود در اين مسير تاريخي را روشن نمايد.بر اين اساس، پرسش‌هاي پژوهش بدين قرار است؛ آرنولد ويلسن سفر سال 1290ه‍.ش. مسير دزفول تا خرم‌آباد را با عبور از چه نقاط و مناطقي طي كرده است؟ دستاوردهاي مدون سفر ويلسن چه نقشي در شناخت راه‌ها و آثار تاريخي اين مناطق ايفاء نموده است؟ تطبيق دستاوردهاي مأموريت سال 1290ه‍.ش. آرنولد ويلسن در لرستان ضمن مشخص نمودن مسير دقيق وي و نيز ساير مسيرهاي تاريخي دزفول-خرم‌آباد (با محوريت راه‌چُل)، آثار تاريخي ديگري چون: سازه‌هاي آبي دوحوضان، شبكه‌هاي آبياري صالح‌آباد، محوطه‌هاي تاريخي در سرپلّه، كرّهر، قافله‌جا و شهر گود، مقبره‌هاي گري‌خشكه و احمدكوچيكه، پل‌هاي تاريخي زال و ترادا، قلعۀ تاريخي تنگ‌قلا و جاي‌نام‌هايي منحصربه‌فرد در طول اين مسيرها مانند: ولميان، باغ خان، كوه آسياباد و... به‌دست داده است، كه بسياري از آن‌ها براي نخستين‌بار توسط وي معرفي شده‌اند، و مي‌توانند مبناي مطالعات ميداني تاريخي و باستان‌شناسي ديگري قرار گيرند.