نقش عنصر زمان و مكان در صدور و محتواي نامه امام علي (ع) به محمد‌بن ‌ابي ‌بكر

نهج‌البلاغه كتابي است حاوي بيان و بنان امام علي عليه‌السلام كه توسط شريف رضي گردآوري شده است. نامه امام به محمد بن ابي بكر يكي از نامه‌هايي است كه متأثر از عنصر زمان و مكان و فرهنگ صدور براي كارگزار خود در مصر نوشته شد. اين نامه به‌صورت مفصل در منابع قبل از سيد رضي آمده كه حاوي مطالب و توصيه‌هايي است كه حاكمان اموي از سفارشات آن در حكومت‌داري استفاده مي‌كردند. امام در اين نامه با استشهاد به آيات قرآن كريم، مردم مصر و كارگزار خود محمد بن ابي بكر را به رعايت تقوي الهي سفارش مي‌كند. حضرت مستندات خود را در قالب هشت گفتار بيان كرده و سنت پيامبر اكرم(ص) را به‌صورت تأمل در جزئيات فروعات فقهي براي مردم مصر تبيين كرده است. اين نوشتار متن نامه را در منابع قبل از سيد رضي به روش توصيفي تحليلي با توجه به تأثير زمان و مكان و جغرافياي كلام در محتواي نامه مورد تحليل قرار داده است. نتايج نشانگر آن است كه باورها، اعتقادات و رفتار حاكميتي واليان در ايجاد شرايط اجتماعي، سياسي و فرهنگي نقش اساسي داشت. لذا امام علي عليه‌السلام با استشهاد به آيات سور مكي و توجه به فضاي نزول آن، به يادكرد مرگ و احوالات قبر و برزخ و قيامت و تأثير آن در اصلاح رفتار حاكمان و مردم، جايگاه نماز و نقش بازدارندگي آن، تأثير روش تربيتي انذار و يادسپاري و تأكيد و توجه به جزئيات سنت، اقدام به احياي سنت نبوي و اصلاح و تعميق باورهاي مردم مصر كرد.