نكوهش شاميان در نهج ‌البلاغه؛ تحليل تاريخي جواز يا منع آن

نهج‌البلاغه در مورد شاميان، دو گزاره متناقض ‌نما دارد؛ در خطبه 197، حضرت علي(ع) نه تنها ياران خود را از دشنام دادن به شاميان برحذر داشته، بلكه از آنان خواستند در حق اهل شام، دست به دعا بردارند؛ اما در خطبه‌ 238، اميرالمؤمنين(ع) خود، زبان به ذم اهل شام گشوده و آنان را با لحني كوبنده مورد نكوهش قرار دادند. در اين نوشتار كه به روش توصيفي ـ تحليلي سامان‌يافته، مي‌كوشد اين دوگانگي و ناسازگاري در قول و فعل را مورد تحليل و بررسي قرار دهد. برآيند پژوهش آنكه سخن حضرت در بازداشتن از قدح و بدگويي شاميان، به قبل يا اوايل جنگ صفين بازمي‌گردد؛ درست زماني ‌كه امام(ع) اميدوار بودند تعدادي از آن ديار، دست از جنگ و دشمني بردارند. به همين دليل دوست نداشتند كه حس مقابله به مثل و تلافي، موجب بازداشتن آنان از راه حق شود؛ اما توبيخ و مذمت شاميان به پس از ماجراي حكميّت و دوران غارات بازمي‌گردد؛ آن هنگام كه سپاه شام، وقاحت را از حد گذرانده‌، بي‌ايماني آنان محرز گشته و ديگر اميدي به بازگشت‌شان نبود؛ لذا حضرت براي معرفي چهره واقعي آنان و توجه دادن يارانشان به غارات مناطق كوفه توسط شاميان، زبان به ذم اهل شام گشودند. افزون بر بررسي اصالت دو روايت، تحليل و چرايي صدور اين دو گزاره، بخش‌هاي ديگر اين نوشتار است.