واكاوي تحليلي تأثيرپذيري نقوش نمادين و تزئيني مانوي از هنرهاي دورۀ ساساني

مانويت يكي از جنبش‌هاي مهم دورۀ ساساني است و نگارگري مانوي بخشي از تاريخ هنر ايران را تشكيل مي‌دهد. شناخت دين و هنر مانوي بخشي از فرهنگ و آئين‌هاي ايران باستان را نمايان مي‌سازد. اعتقادات مذهبي مانويان در قالب نماد و رمز در نگارگري آن‌ها تجلي پيدا كرده‌اند. نقوش نمادين در نگاره‌هاي مانوي همانند آثار دورۀ ساساني شامل: نقوش انساني، نقوش حيواني، گياهي و هندسي و تركيبي است. هدف از انجام اين تحقيق شناسايي نقوش نمادين و تزئيني مشترك ميان آثار مانوي با ساساني است. سؤال پژوهش بدين شرح مطرح مي‌گردد: كدام يك از نقوش نمادين و تزئيني در نگاره‌هاي مانوي با آثار ساساني در اجرا و مضمون شباهت دارند؟ اين مقاله مباحث جديدي را در ريشه‌يابي هنر نگارگري مانوي مطرح مي‌كند و درصدد اثبات اين فرضيه است كه هنر مانوي به طور قابل ملاحظه‌اي از هنر دورۀ ساساني تأثير گرفته است. در پژوهش‌هاي پيشين محققان به برخي نقوش مشترك ميان هنر مانوي و ساساني اشاره كرده‌اند؛ اما در اين پژوهش نمونه‌هاي بيشتري مورد مطالعه قرار گرفته تا برخي ابهامات و پيچيدگي‌هايي كه از هنر مانوي از واحۀ تورفان وجود داشت، شناسايي و حل شود. اين تحقيق با بهره‌گيري از مطالعۀ كتابخانه‌اي- اسنادي و به روش توصيفي- تحليلي و با رويكردي تطبيقي ميان هنر مانوي و ساساني انجام شده است. با مطالعه بر روي نگاره‌هاي مانوي و آثار ساساني مي‌توان گفت كه در نگارگري مانوي نقش‌مايه‌هايي مانند مرواريد، گل نيلوفر آبي، مرغابي، انگور، انار و برخي نقوش تزئيني مانند نقوش ختايي و نوارهاي مواج وجود دارد، كه اين نقوش را در آثار هنري دورۀ ساساني نيز مي‌توان مشاهده كرد. نمونه‌هاي مورد بررسي در نگاره‌هاي مانوي از لحاظ ظاهري با آثار ساساني شباهت‌هاي بسياري دارند. از نظر معنا و مفهوم نيز به لحاظ مضمون جزئي شباهت زيادي بين آن‌ها نيست؛ اما از نظر مضمون كلي، از جهت پيوند داشتن نقوش مانوي و ساساني با اسطوره‌ها وجه اشتراكاتي با هم دارند