جلوه‌هاي ملي‌گرايي در نمايشنامه‌هاي فارسي دوره مشروطه و اوايل پهلوي (1285-1320ش.)

نمايشنامه يك گونه‌ جديد نوشتاري است كه ظهور آن در ايران به دوره قاجاريه بازمي‌گردد. ظرفيت اين گونه نوشتاري براي بيان مضامين مدرن و جذابيت زبان آن براي مخاطبان عام، به‌ويژه تحصيل‌كردگان متجدد، طيفي از تجددگرايان ايراني را برانگيخت كه از اين ابزار براي پيشبرد اهداف و ترويج آراي خويش بهره گيرند. انديشه اين تجددگرايان كه اغلب دغدغه نوسازي داشتند، بازتابي از گفتمان‌هاي غالب زمانه بود. ملي‌گرايي مدرن يكي از اين گفتمان‎هاي غالب بود كه از نيمه دوره قاجاريه، همنوا با رونق شرق‌شناسي و اكتشافات باستان‌شناسي، سپهر فكري و گفتماني ايران را متأثر كرد. در كنار روايت‌هاي تاريخي و رساله‌هاي سياسي، نمايشنامه‌ها نيز عرصه تجلي اين تأثيرپذيري بودند؛ با اين تفاوت كه جنبه نمايشي و لحن زنده اين نمايشنامه‌ها دامنه اثرگذاري آن را فراتر مي‌برد. در پژوهش حاضر، از رهگذر بررسي ادبيات نمايشي دوره مشروطه و مقطع نخست دوره پهلوي، تلاش شده به اين پرسش پاسخ داده شود كه اين گونه ادبي تا چه ميزان بازتاب‌دهنده تغييري است كه در گذار از مشروطه به پهلوي در فهم و تفسير تجددگرايان ايراني از گفتمان ملي‌گرايي صورت پذيرفت؟ بررسي تحليلي محتواي اين نمايشنامه‌ها حكايت از تأكيد بر يكپارچگي ملي با محوريت نشانه‌هايي چون نقشه، پرچم و سرود ملي، بيگانه‌ستيزي بعضاً مبتني بر ديگريِ عرب، نگاه حسرتناك به گذشته به‌ويژه گذشته باستاني و چهره‌هاي اساطيري-تاريخي و رمانتيزه كردن آن و ضرورت ايجاد انسجام ملي بر محور اقتدار شاهانه دارد