تجزيه ژنتيكي عملكرد و اجزاي آن در پنبه با استفاده از روش تجزيه ميانگين نسل ها

سابقه و هدف: بررسي نحوه توارث، نوع عمل ژن‌ها و تعيين راهبردهاي مؤثر اصلاحي بمنظور بهبود صفات زراعي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. تجزيه ميانگين نسل‌ها يكي از بهترين روش‌ها براي برآورد پارامترهاي ژنتيكي و ميزان توارث‌پذيري صفات است. اين پروژه با هدف بررسي و تعيين پارامترهاي ژنتيكي دخيل در نحوه وراثت صفات مورفولوژيك و اجزاي عملكرد چهار رقم پنبه با استفاده از تجزيه ميانگين نسلها طراحي و اجرا شد. مواد و روش‌ها: به منظور تجزيه ژنتيكي و نحوه وراثت صفات مورد بررسي، نسل‌هاي BC1,F2,F1, P2, P1و BC2  دورگهاي پنبه طي سالهاي 1400-1399 توليد شده و در سال 1401 در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در سه منطقه مورد ارزيابي و مقايسه قرار گرفتند. پس از انجام تجزيه واريانس و مشاهده تفاوت معني‌دار بين نسل‌ها، تجزيه ژنتيكي صفات با استفاده از روش متر و جينكز بر اساس مدل سه و شش پارامتري انجام شده و ميانگين و خطاي معيار هر يك از صفات در نسل‌هاي مختلف محاسبه شد. يافته‌ها: تجزيه واريانس صفات مورد بررسي نشان داد بين مناطق و ارقام مورد بررسي اختلاف معني‌داري از لحاظ آماري وجود دارد بطوري‌كه در ايستگاه هاشم‌آباد رقم ارمغان و در ايستگاه‌هاي كاركنده و داراب رقم گلستان بيشترين عملكرد وش را به خود اختصاص داد. بين نسلهاي مختلف تفاوت معني داري از نظر ارتفاع بوته، طول و تعداد شاخه زايا و تعداد غوزه مشاهده نشد. اما از لحاظ وزن غوزه، درصد كيل، عملكرد و زودرسي تفاوتها معني‌دار بود. بطوريكه كمترين وزن غوزه، كمترين درصد كيل و كمترين عملكرد متعلق به والد دانه سبز P1 بود. بيشترين عملكرد وش مربوط به نتاج F2 بود كه ميانگين عملكردي معادل 2899 گرم در كرت داشت. اين برتري را مي‌توان به تنوع موجود در اين نسل نسبت داد. همچنين تفاوت عملكرد والد دانه سبز با والد دانه سفيد مشهود بود. نتيجه‌گيري: برتري عملكرد نتاج نسبت به والدين بيانگر وجود اثر غالبيت در كنترل اين صفت مي‌باشد. بررسي نتايج نشان داد كه براي صفات وزن غوزه و تعداد شاخه زايا اثرات افزايشي و غالبيت × افزايشي نقش عمده‌اي در كنترل توارث اين صفات دارند. معني‌دار شدن اثر افزايشي نشان مي‌دهد كه بهترين روش اصلاحي براي آن صفات استفاده از انتخاب و خودگشني مي‌باشد. براي صفات ديگري نظير درصد كيل اثر متقابل غالبيت × غالبيت نقش بيشتري داشته است. وجود علامت مخالف بين اثرات، احتمال اثرات اپيستازي دوگانه را تقويت مي‌كند. بيشتر بودن مقدار واريانس غالبيت از واريانس افزايشي و درجه غالبيت بيشتر از يك بيانگر اين است كه انتخاب تحت اين شرايط قابل تثبيت نمي‌باشد و انجام دورگ گيري  جهت نيل به اهداف اصلاحي مورد نظر براي صفات مذكور روش مؤثرتري از انتخاب خواهد بود.