شيمي كاني كمياب ايلويت به عنوان ثبت‌كننده شرايط ترموديناميكي دگرساني پسرونده و شاخص فلززايي در تفكيك ذخاير اسكارن: مثالي از كانسار آهن در پهنه سنندج-سيرجان شمالي

ايلويت با تركيب CaFe2^2+Fe^3+(Si2O7)O(OH) از كاني ‌هاي كمياب مهم در مرحله دگرساني پسرونده ذخاير اسكارن محسوب مي‌ شود. در اين پژوهش با استفاده از شواهد ميكروسكوپي، پراش پرتو ايكس (XRD) و تجزيه ريزكاوالكتروني (EPMA) به بررسي خصوصيات بلورشناسي، شيمي بلور و شرايط ترموديناميكي رخداد ايلويت در تكوين يك كانسار اسكارن پرداخته شده است. كانسار اسكارن آهن غلام آباد (ذخيره قطعي 1/3 ميليون تن و عيار متوسط 37/2 درصد FeO)، در 30 كيلومتري جنوب‌ غرب دهگلان و پهنه سنندج- سيرجان شمالي، قرار دارد. اسكارن ‌زايي در اين ذخيره در محل تماس آلكالي گرانيت پورفيري (ژوراسيك بالايي) و توالي سيلت‌ سنگ توفي (ترياس- ژوراسيك) روي داده كه طبق آن دگرساني پيشرونده آندراديت قهوه اي-هدنبرژيت نزديك به توده نفوذي و دگرساني پسرونده اپيدوت- اكتينوليت- ايلويت در مجاورت سنگ‌ هاي آتشفشاني شكل گرفته است. ايلويت در كانسار غلام آباد با فرمول تجربي  Ca0.90Fe^2+1.88Fe^3+0.98Al0.04Mn0.04Si2.14O8(OH)طي مراحل اوليه دگرساني پسرونده (دماي 400 تا C° 470 و ∆logfO2(HM) بين 2.4- تا 4-) از واكنش كاني ‌هاي آندراديت، مگنتيت و كوارتز شكل گرفته است. پس از آن در مراحل پاياني اين دگرساني (دماي 270 تا C° 350)، با افزايش فعاليت XCO2 (0/05 تا 0/005) و كاهش محتواي اكسيژن محيط (مقادير ∆logfO2(HM) كمتر از 4/5-)، ايلويت به مجموعه كاني ‌هاي مگنتيت، كلسيت و فرواكتينوليت تجزيه شده است. طبق نتايج EPMA، نسبت بالاي Fe2+/Fe3+ (متوسط 1/90) و محتواي پايين Mn2+ (كمتر از 0/05 با فرض مجموع 6 كاتيون) در تركيب ايلويت كانسار غلام آباد حاكي از ارتباط آن با اسكارن‌هاي آهن بوده كه آن را از ساير ذخاير اسكارن‌ متمايز مي ‌نمايد. در مجموع، اگرچه ايلويت به ‌عنوان كاني كمياب در اكثر اسكارن ‌ها است، اما نتايج اين پژوهش نشان مي ‌دهد كه از تركيب و ترموديناميك اين كاني مي ‌توان براي تمايز انواع ذخاير اسكارن و تكوين فرايندهاي ژئوشيميايي- اسكارن‌ زايي بهره گرفت.