كاربست نظريه‌ي انسجام متني در قصيده‌ي «خواطر الغروب» ابراهيم ناجي

احمد انسجام متني، يكي از مباحث مهم نظريۀ زبان‌شناسي نقشگراست. اين نظريه به بررسي و تحليل عواملي مي پردازد كه اجزاي تشكيل‌دهنده‌ي متن را در دو سطح دستوري و واژگاني به‌هم مرتبط مي‌سازد و در نهايت به انسجام و پيوستگي آن منجر مي‌شود. با توجه به اهميت اين نظريه در بررسي متون شعري، نگارنده قصد دارد با استفاده از روش توصيفي و تحليلي و بر مبناي نظريه‌ي نقشگرايي، به تطبيق آن روي قصيدۀ «خواطر الغروب» بپردازد و از اين طريق ميزان انسجام متن را در دو حوزه دستوري و واژگاني مورد ارزيابي و تحليل قرار دهد. نتايج به دست آمده حاكي از آن است كه پيوستگي متن قصيده در حوزۀ دستوري به طور كامل، ناشي از عنصر ارجاع ضميري است و دو عنصر اشاري و موصولي در اين زمينه، نقشي ندارند و با توجه به اينكه، قصيده بر محور شاعر و دريا در چرخش است، بيشتر ارجاعات در قصيده به همين دو عنصر برمي‌گردند. پديده حذف نيز بخشي از بار انسجام‌بخشي قصيده را بر دوش كشيده است. در حوزه انسجام واژگاني، عنصر تكرار به ويژه تكرارهاي كلي و جزئي و شبه ترادف، و عنصر باهم‌آيي به ويژه تضاد و ارتباط با يك موضوع معين، در انسجام و استمرار متن نقش مهمي ايفا كرده‌اند.