موضوع علم اصول در سنجهٔ قاعدۀ منطقي «موضوع كل علم ما يبحث فيه عن عوارضه الذاتيه»

قاعدهٔ «موضوع كل علم ما يُبحث فيه عن عوارضه الذاتيه»، ازجمله قواعدي است كه منطق‌دانان در منطق بيان كرده و در بحث موضوع علم و نيز عرض ذاتي با تفصيل بيشتري به آن پرداخته و آن را در ساير علوم، مانند فلسفه و طب و... به كار برده‌اند. سخن در اين است كه آيا اين قاعده شامل همهٔ علوم، ازجمله علم اصول مي‌شود؟ مسلّم اين است كه با پيشرفت و گستردگي علوم، شاخه‌هايي از دانش به وجود آمده كه در گسترهٔ اين قاعده گنجانده نمي‌شوند و در آن‌ها از مباحثي سخن گفته مي‌شود كه به تعبير منطقي، از عوارض ذاتيِ موضوع آن علم خارج هستند. يكي از اين علوم، علم اصول فقه است. علماي اين علم در بحث موضوع آن، برحسب اين قاعده دچار تشتت رأي شده و نظريات متفاوتي از اين قبيل ارائه داده‌اند: دادن وحدت مسائل به هدف آن، نفي عرض ذاتي‌بودن مسائل علم و قرائت جديدي از عرض ذاتي. در اين نوشتار به بيان منشأ اين تشتت آرا مي‌پردازيم و معتقديم كه عدم‌التفات در گسترهٔ اين قاعده و مباحث مربوط به اين قاعده كه منطق‌دانان بيان كرده‌اند، زحمت اصوليان در توجيه نظر خويش را مضاعف كرده است.