بررسي استفاده‌هاي ملاصدرا از آراي غزالي در مسئلهٔ وحدت شخصي وجود

بررسي آراي غزالي و ملاصدرا در مسئلهٔ وحدت شخصيِ وجود نشان مي‌دهد كه به‌رغم اختلاف مباني، در دستيابي به نتايج و اهداف اين بحث اتفاق‌نظر دارند. ملاصدرا در مواضع مختلف از آثار خود به آراي غزالي در مسئلهٔ وحدت شخصي وجود استناد كرده و ديدگاه غزالي را مؤيد جمع بين روش عقلي و شرعي در اين مسئله به شمار آورده است. ملاصدرا در تحليل اين مسئله، در مراحلي به آراي غزالي استناد كرده است، ازجمله: 1. كثرت ممكنات، كه بر طبق آن باور به وحدت شخصي وجود به‌معناي انكار وجود ممكنات نيست؛ 2. وجود حقيقي خداوند و وجود مجازي ممكنات، كه براساس آن وجود خداوند متعال و وجه او تنها وجود حقيقي است و ماسواي حق، وجود مجازي دارند. سؤال اصلي اين است كه «ملاصدرا در مسئلهٔ وحدت شخصي وجود چه استفاده‌هايي از آراي غزالي داشته و با استناد به آن‌ها به چه نتايجي دست يافته است؟» اين نوشتار، از روش عقلي و استدلالي و به‌تناسب مسئله نيز از روش نقلي و آيات قرآن بهره جسته است. ملاصدرا براساس مباني فلسفي خود و با استفاده از آراي غزالي در اين مسئله به حل برخي مسائل فلسفي و كلامي پرداخته است، مانند: «معرفت‌داشتن تمامي موجودات»، «تبيين طريقهٔ صديقين» و «نسبت توحيد الخاصي با اختيار بندگان»؛ هرچند هدف اصلي خود از اين استناد‌ها را مطابقت عقل و شرع بر شمرده است. حاصل آنكه، گفتمان فكري غزالي و ملاصدرا قرابت‌هاي بسيار جدي دارد.