بررسي جايگاه مزارع مسكون تاريخي در نظام «زماني- مكاني- فضايي»ايران

جغرافياي ايران مأمن مزارع مسكون تاريخي با ويژگي‌هاي كالبدي و كاركردي ويژه است. اين مجتمع‌هاي زيستي كوچك داراي جمعيت ثابت و مستحدثات كالبدي وابسته به كشاورزي و سكونت بودند و از پيش از اسلام تا دوره زند و قاجار در مركز ايران رشد كردند، توسعه يافتند و سپس در دوره پهلوي به حضيض رفتند. مسئله اصلي، نياز به شناخت عميق‌تر درباره ماهيت مزارع مسكون تاريخي است، زيرا تعداد زيادي از مزارع به انضمام بناهاي وابسته به آن‌ها در معرض نابودي قرار دارند. هدف تحقيق دستيابي به اطلاعات بيشتر درباره جايگاه مزارع در نظام زماني- مكاني- فضايي ايران است و براي تدقيق موضوع از رهيافت تفسيرگرايي و راهبرد تفسيري تاريخي در قالب سندپژوهي و مطالعات ميداني استفاده مي‌شود. پژوهش پيش‌رو نشان مي‌دهد مزارع مسكون به‌عنوان كوچك‌ترين مجتمع زيستي در ذيلِ ديه يا روستا به‌صورت مستقل يا تابعه قرار داشتند و بخشي از نظام زماني- مكاني- فضايي در ايران محسوب مي‌شدند. آن‌ها داراي سه پهنه؛ كالبدي، كشتخواني و عرفي به‌عنوان محدوده‌هاي تأثيرگذار بوده‌اند. پهنه كالبدي و كشتخواني معادلِ عرصه در يك مزرعه و پهنه عرفي معادلِ حريم در آن تلقي مي‌شود. حفاظت از يك مزرعه مسكون ارتباط عميقي با صيانتِ پويا از محدوده‌هاي تأثيرگذار يا پهنه‌هاي سه‌گانه دارد.