ارزيابي پايداري عملكرد عدس با استفاده از روش ناپارامتري

سابقه و هدف : عدس يكي از مهمترين گياهان زراعي در تناوب مي باشد. عملكرد دانه عدس به شدت تحت تاثير محيط قرار مي گيردو به نژادگران اغلب پايداري ژنوتيپ هاي پبا عملكرد بالا را در محيط ها پيش از معرفي به عنوان يك رقم مي سنجند. وفق پذيري ژنوتيپ هاي عدس نسبت به شرايط محيطي براي سازگاري توليد محصول در سال ها و مكان هاي مختلف مهم است . شناسايي ژنوتيپ هايي با عملكرد بالا و سازگاري به دامنه گسترده اي از محيط ها يكي از هدف هاي عمده برنامه هاي به نژادي گياهان زراعي مي باشد. يكي از مباحث مهم در به نژادي گياهان زراعي مبحث اثر متقابل ژنوتيپ در محيط مي باشد.روش هاي متعدد آماري براي برآورد اثر متقابل ژنوتيپ در محيط و انتخاب ژنوتيپ هاي پايدار و پر محصول معرفي شده است. يكي از كاربردهاي روش هاي ناپارامتري در اصلاح نباتات تعيين نمره ي ژنوتيپ ها در محيط هاي مختلف مي باشد كه به عنوان روشي براي تعيين پايداري به كار برده مي شود. ژنوتيپ پايدار رتبه هاي مشابهي را در محيط هاي مختلف نشان مي دهد و داراي واريانس نمره ي حداقل در محيط هاي مختلف است. در آماره هاي ناپارامتري پايداري برقراري فرض هاي آماري توزيع ارزش هاي فنوتيپي ضروري نيست و استفاده از آنها آسان است.مواد و روش‌ها: اين مطالعه طي دو سال (1399-1398 و 1398-1397) در دو ايستگاه از مناطق سردسير ديم كشور (قيدار زنجان، مراغه) اجرا شد. آزمايش شامل 17 ژنوتيپ پيشرفته عدس به همراه سه رقم شاهد كيميا، بيله سوار و سنا (جمعاً 20 ژنوتيپ) بود كه در قالب طرح بلوك‎هاي كامل تصادفي با 3 تكرار انجام شد.يافته‌ها: بر اساس نتايج تجزيه واريانس مركب اثرات ژنوتيپ، محيط و اثر متقابل ژنوتيپ× محيط معني‌دار شد. نتايج تجزيه به مولفه‌هاي اصلي نشان داد كه دو مولفه اصلي اول 1/65 درصد واريانس متغيرهاي اوليه را توجيه مي‌كنند. باي پلات مولفه اصلي اول(PC1) در مقابل مولفه اصلي دوم(PC2)، آماره‌هاي پايداري ناپارامتري مورد مطالعه در چهار گروه طبقه‌بندي كرد. تجزيه كلاستر ميانگين عملكرد و آماره‌هاي ناپارامتري، ژنوتيپ‎هاي عدس مورد مطالعه را در دو گروه اصلي قرارداد. بر اساس ميانگين رتبه همه آماره‌هاي ناپارامتري مورد مطالعه، ژنوتيپ‌هاي شماره 17 ،3 ،9 و 2 با داشتن كمترين ميانگين رتبه ، پايدارترين و ژنوتيپ‌هاي 7 ،11 و 13 با داشتن بيشترين ميانگين رتبه، ناپايدارترين ژنوتيپ‌ها بودند. با توجه به اينكه معيارهاي پايداري TOP و YSi با ميانگين عملكرد دانه (MY) و مفهوم ديناميك پايداري رابطه داشتند، بنابراين روش‌ها براي گزينش ژنوتيپ‌هاي پايدار با عملكرد بالا در عدس مناسب هستد. نتيجه گيري: بر اساس اين پارامترها ژنوتيپ‌هاي 13 و 11 با عملكرد به ترتيب 340 و 305 كيلوگرم در هكتار به عنوان ژنوتيپ-هاي پايدار با عملكرد بالا شناسايي شدند.