گزينش لاين هاي اميدبخش گندم دوروم با توجه به عملكرد دانه و پايداري عملكرد با استفاده از روش هاي گرافيكي و شاخص هاي كيفيت

سابقه و هدف: گندم دوروم (Triticum turgidum L. var. durum) محصولي صنعتي و زراعي است كه عمدتاً در صنايع توليد ماكاروني استفاده مي‎شود. يكي از اهداف مهم برنامه‌هاي به‌نژادي گندم دوروم توليد ارقام پرمحصول با ويژگي‌هاي مناسب براي كشت در مناطق مختلف كشور است. بنابراين، هدف از اين تحقيق، بررسي برهم‌كنش ژنوتيپ × محيط از طريق روش‌ گرافيكي GGE باي‌پلات در لاين‌هاي اميد‌بخش گندم دوروم و شناسايي و معرفي لاين‌هاي داراي عملكرد اقتصادي و پايدار جهت معرفي و كشت در مناطق مختلف كشور بود.مواد و روش‌ها: در اين تحقيق تعداد 18 لاين اميدبخش گندم دوروم به‌همراه دو شاهد هانا و آران در پنج ايستگاه تحقيقاتي كرج، كرمانشاه، خرم‌آباد، دزفول و داراب (در دو شرايط آبياري نرمال و قطع آبياري در مرحله گل‌دهي) در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در 3 تكرار و در دو فصل زراعي (1400-1398) كشت و مقايسه شدند. يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس مركب دو ساله براي عملكرد دانه در شرايط آبياري نرمال در پنج ايستگاه تحقيقاتي داراب، دزفول، خرم‌آباد، كرج و كرمانشاه و شرايط خشكي آخر فصل در داراب نشان داد كه اثر سال در هر دو شرايط و همه ايستگاه‌ها معني‌دار شد. از نظر عملكرد دانه در شرايط آبياري نرمال نيز اختلاف بين ژنوتيپ‌ها در ايستگاه‌هاي داراب، دزفول و كرمانشاه معني‌دار بود، ولي در ايستگاه‌هاي كرج و خرم‌آباد معني‌دار نبود. برهم‌كنش ژنوتيپ × سال در شرايط نرمال در داراب و كرمانشاه معني‌دار، ولي در كرج، دزفول و خرم‌آباد معني‌دار نبود. بر اساس ميانگين عملكرد دانه، لاين‌هاي G8، G9، G10، G14 و G18 (به‌ترتيب با ميانگين عملكرد دانه 7725، 7597، 7742، 7661 و 7558 كيلو‌گرم در هكتار) برتر از شاهد‌ها بودند. با توجه به باي‌پلات GGE، سه محيط بزرگ مشخص گرديد. اولين محيط بزرگ شامل مناطق دزفول و خرم‌آباد بود كه ژنوتيپ‌هاي G8 و G10 به‌ترتيب جزو ژنوتيپ‌هاي برتر در اين دو منطقه بودند. دومين محيط بزرگ دربرگيرنده مناطق كرمانشاه و كرج بود كه ژنوتيپ‌هاي G9 و G14 جزو ژنوتيپ‌هاي برتر در اين دو منطقه بودند. سومين محيط بزرگ شامل دو شرايط اجراي آزمايش در داراب بود و ژنوتيپ‌ برتر در داراب در هر دو شرايط تنش خشكي و شرايط بدون تنش G18 بود. نتايج باي-پلات نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي G8 و G10 جزو پايدارترين لاين‌ها بودند كه در ضمن بيش‌ترين مقدار عملكرد دانه را هم داشتند. مقايسه لاين‌هاي مورد بررسي با ژنوتيپ ايده‌آل نشان داد كه G10 و G8 نزديك‌ترين ژنوتيپ‌ها به ژنوتيپ ايده‌آل مي‌باشند كه بيش‌ترين عملكرد دانه و پايداري را داشتند. نتايج خصوصيات كيفي نشان داد ميانگين درجه سختي ژنوتيپ‌هاي مختلف در محدوده 57- 58 قرار داشت و لاين‌هاي اميدبخش با ارقام شاهد تفاوت قابل توجهي با هم نداشتند. ژنوتيپ G17 كم‌ترين (14%) و ژنوتيپ G14 بيش‌ترين درصد لكه آردي دانه (45%) را داشتند. هم‌چنين، تنوع نسبتاً زيادي از نظر ميزان گلوتن مرطوب مشاهده شد به‌طوري‌كه ژنوتيپ‌هاي G9 و G13 به-ترتيب با 23.8 و 27.3 درصد، پايين‌ترين و بالاترين ميزان گلوتن مرطوب را دارا بودند. نتيجه‌گيري: در كل با در نظر گرفتن ميانگين عملكرد دانه و نتايج GGE باي پلات در هر دو شرايط نرمال و خشكي و با در نظر گرفتن برخي از خصوصيات كيفي دانه، لاين‌هاي G8 (D-98-8) و G10 (D-98-10) به‌عنوان مناسب‌ترين لاين‌ها براي هر دو شرايط نرمال و خشكي انتخاب گرديدند. اين لاين‌ها در آزمايشات تحقيقي- ترويجي در شرايط زارعين مورد بررسي بيشتر قرار گرفته و هر كدام از آن‌ها كه در مزارع زارعين نيز برتري خود را نشان دهد به‌عنوان رقم جديد معرفي خواهد شد.