تجزيه چند متغيره لاين‏هاي اينبرد نوتركيب گندم دوروم(Triticum durum L.) در شرايط آبياري كامل و تنش خشكي انتهاي فصل

سابقه هدف: گندم دوروم تنها گياه تتراپلوئيدي است كه ارزش تجاري بالايي دارد. خشكي مهمترين تنش غيرزيستي است كه به طور قابل توجهي بر رشد، فيزيولوژي و توليد مثل گياهان تأثير منفي دارد. تسهيل در امر گزينش براي بهبود عملكرد در ژنوتيپ‏هاي گندم مهم و ضروري است. عملكرد صفت پيچيده‏اي است كه تحـت تـأثير عوامـل زيــادي قــرار دارد و معمــولا ً بــه علــت پــائين‏بودن وراثــت پذيري آن، انتخاب مستقيم براي عملكرد چندان مؤثر نيست و لذا براي اصلاح عملكـرد بهتـر اسـت از انتخـاب غيرمسـتقيم استفاده شود. با استفاده از بعضي روش‏هـاي آمـاري مـي‏تـوان سهم نسبي هر يك از اجزاء تشكيل دهنده عملكرد را در مقـدار عملكرد به دست آورد. مواد و روش‏ها: در اين مطالعه جهت بررسي لاين‏هاي اينبرد نوتركيب گندم دوروم بهمراه والدين (شتر دندان و دنا) و گروه‏بندي آن‏ها، آزمايشي در قالب طرح آلفا لاتيس در دو تكرار به مدت دو سال زراعي 1396-1395 و 1397-1396 در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهواز در دو شرايط آبياري كامل و قطع آبياري بعد از مرحله گرده افشاني اجرا شد. در اين تحقيق صفات مورفوفيزيولوژيك و فنولوژيك اندازه گيري شدند. ضرايب همبستگي فنوتيپي و ژنوتيپي بين صفات و تجزيه عاملي روابط بين صفات مورد بررسي قرار گرفت و ژنوتيپ‌ها با استفاده از تجزيه خوشه‌اي به روش WARD با استفاده از داده‌هاي استاندارد و فاصله اقليدسي با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20. گروه‌بندي شدند. يافته‏ها: نتايج تجزيه مركب نشان داد كه اثر متقابل ژنوتيپ × سال تنها براي صفت طول سنبله معني‌دار بود. نتايج همبستگي‏هاي فنوتيپي و ژنوتيپي در شرايط آبياري كامل و تنش نشان داد كه عملكرد دانه بطور مشترك در كليه شرايط با تعداد سنبله در بوته و عملكرد بيولوژيك همبستگي مثبت و معني‏دار داشت. براساس نتايج تجزيه به عامل‏ها در شرايط آبياري كامل و تنش خشكي انتهاي فصل به ترتيب، شش و پنج عامل مشخص شد كه اين عوامل 3/ 89 و 79/7 درصد از تغييرات داده‌ها را تبيين كردند. نتايج تجزيه خوشه‌اي، لاين‌هاي‌ خالص نوتركيب مورد ارزيابي را در شرايط آبياري كامل در چهار خوشه و در شرايط تنش در پنج خوشه قرار داد. نتيجه‏گيري كلي: در مجموع ژنوتيپ‌هاي 38، 11، 2، 8، 49، 34، 50، 41، 9، 63، 47، 59، 57، 1، 4، 35، و والد شتردندان به عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر از نظر صفات مورد بررسي معرفي شدند. انتخاب براساس عملكرد دانه به دليل وراثت‏پذيري پايين، خصوصاً در شرايط تنش خشكي، كافي نيست، بنابراين مي‏توان صفاتي را كه داراي همبستگي بالا و معني‏دار با عملكرد دانه در شرايط تنش خشكي هستند، در برنامه‏هاي به نژادي در اولويت قرار داد. نتايج اين پژوهش نشان داد كه تنوع بالايي در ارتباط با كليه صفات مورد ارزيابي در لاين‏هاي مورد بررسي وجود دارد كه نشان دهنده ارزش اصلاحي بالاي اين جمعيت است.