ارزيابي ژنوتيپ‌هاي حساس و متحمل به تنش خشكي گندم نان پاييزه از نظر صفات مورفولوژيكي و فيزيولوژيكي

سابقه و هدف: گندم مهم‌ترين گياه زراعي است كه حدود 20 درصد از اراضي جهان به كشت آن اختصاص يافته است. بر اساس گزارش فائو حدود 90 درصد از كشور ايران در نواحي خشك و نيمه خشك قرار دارد. تنش خشكي هرساله خسارت فراواني را در محصولات زراعي ايجاد مي‌كند و موجب كاهش 17درصدي عملكرد مي‌شود. ازاين‌رو انجام تحقيقات در زمينه بهبود مقاومت گياهان در برابر تنش خشكي و يافتن راه‌كارهاي مناسب جهت به حداقل رساندن تلفات آب در بخش كشاورزي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. روي اين اصل، در اين تحقيق چهار ژنوتيپ پيشرفته گندم نان متحمل و حساس به تنش خشكي از نظر عملكرد و ساير صفات فيزيولوژيك، مورفولوژيك و فنولوژيك تحت شرايط نرمال و تنش رطوبتي موقع گلدهي مورد مطالعه قرار گرفت تا علل تحمل يا حساسيت به تنش از زواياي مختلف در اين ارقام مورد بررسي واقع شود. مواد و روش ها: به منظور بررسي اثر تنش رطوبتي در مرحله شروع گلدهي، 4 ژنوتيپ به عنوان فاكتور اصلي (A) تحت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در شرايط نرمال و تنش رطوبتي در مرحله شروع گلدهي به عنوان فاكتور فرعي (B) در مزرعه تحقيقاتي بررسي شدند. يافته ها: نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه بين ژنوتيپ‌ها و بين سطوح تنش خشكي از نظر اكثر صفات مورد مطالعه اختلاف معني‌دار حداقل در سطح احتمال 5% وجود دارد. بر اساس نتايج مقايسه ميانگين صفات، تحمل بالاي رقم اروم به تنش خشكي به دليل افزايش بيشتر در صفات ما‌لون دي آلدهيد، و پراكسيدهيدروژن برگ و كاهش كمتر در صفات غلظت كلروفيل a، محتواي كلروفيل كل، ميزان كاروتنوئيد، وزن هزار دانه و ارتفاع بوته مي‌باشد. همچنين تحمل بيشتر رقم ميهن به تنش خشكي به دليل افزايش بيشتر صفات ميزان پرولين، كاروتنوئيد، پراكسيداز، كاتالاز، طول پدانكل و تعداد روز تا 50% گلدهي و كاهش كمتر صفات تعداد دانه در سنبله در اثر اعمال تنش خشكي بود. نتايج تجزيه باي پلات براساس تجزيه به مولفه‌هاي اصلي نشان داد كه صفات مساحت برگ پرچم، سرعت رشد رويشي، تعداد پنجه بارور، عملكرد دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، كاتالاز، پرولين، پراكسيداز، پراكسيدهيدروژن برگ، مالون دي آلدهيد و كاروتنوئيد نقش تعيين كننده در جداسازي ژنوتيپ‌ها تحت شرايط نرمال و تنش دارند. نتايج تجزيه عليت نشان داد صفات سرعت رشد رويشي، محتواي كلروفيل كل، محتواي كلروفيل a و ارتفاع بوته به دليل اثرات مستقيم قابل ملاحظه و همچنين صفات مالون دي آلدهيد، ميزان پرولين و طول پدانكل، غلظت كلروفيل a، غلظت كلروفيل b، ميزان كاروتنوئيد، غلظت كلروفيل كل، طول دوره پر شدن دانه و سرعت رشد رويشي به دليل هبستگي بيشتر با عملكرد دانه مي توانند به عنوان شاخص هاي مناسب جهت گزينش ژنوتيپ‌هاي پر محصول استفاده شوند.نتيجه گيري: با توجه به آناليزهاي مقايسه ميانگين، تجزيه عليت و تجزيه باي پلات عملكرد بالاي ژنوتيپ اروم در شرايط نرمال و تنش به ميزان پروتئين كل، سرعت رشد رويشي، سرعت پر شدن دانه، وزن هزار دانه، طول دوره پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه بارور، ارتفاع بوته و مالون دي آلدهيد بيشتر، مرتبط است، در صورتي كه عملكرد بالاي ژنوتيپ ميهن در شرايط نرمال و تنش به سرعت رشد رويشي، وزن هزار دانه، مساحت برگ پرچم، طول دوره پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه بارور، ارتفاع بوته، غلظت كلروفيل كل، غلظت كلروفيل a و b، طول پدانكل، ميزان كارتنوئيد، ميزان پرولين بيشتر مرتبط مي‌باشد.